Demo ke Bangladeş binê îqtîdarê Pakistanî de bi, bi zor waştî ke ziwanê Urdû bibo ziwanê Bangladeşîjan ê fermî. Bangladeşijan nê qebûl nêkerd û vejîyayî kuçeyan. Çalakîya 21ê Sibata 1952 de panc wendekarê Bangalî ke waştişê ziwanê xo kerdêne, hetê polîsê Pakistanî ra ameyî kiştiş. Rêxistinê Neteweyê Yewbîyaye yê Perwerde, Zanist û Kulturî (UNESCO) seba vîrardişê ciwanê Bangladeşî, na roja yan zî 21ê Sibate Sey Roja Ziwanê Dayîke qebûl kerd û serra 2000î û nata ra yeno pêşwazîkerdiş. Goreyê dayeyê UNESCOyî serra 1950 û heta nika 230 ziwan merdê, 2.400 binê tehluke de yê. Tirkîya de zî Armenîkî, Asûrkî, Abazî, Pontusû lehçeyê kurdî Kirmanckî (Dimilkî) zî mîyan de 18 ziwan û lehçeyî çinbîyayîşî dir rî bi rî yê.
Hemsereka Komeleya Edebîyatkaran ê Kurdan Sultan Yaray derheqê 21ê Sibate û polîtîkayê qirkerdişê ziwanan bi ajansê ma rê qisey kerd.
‘Barê pîlî kewenê serê milê her ferdî de’
Sultane destpêkê qiseykerdişê xo de wina vat: “Ziwan tena hacetê neqlkerdişî nîyo, ziwan nasname, bîyayîşê şarî yo. Her nîjad û netewe bi ziwanê xo esto û bi ziwanê xo bîyayîşê xo gane verdeno. Ziwan zî nasnameyê şarî yo û lazim o her kes wayîrê nasnameyê xo vejîyo. Eke ziwan çin bo, o netew zî çin o. Lazim o her netew bi ziwanê xo biciwîyo û ziwanê perwerde bivîno. No heqê her kesî yo. Her yew ganî wezîfeyê qiseykerdişî bigîro serê milê xo. Sewbîna ganî seba ziwanê perwerde zî ma hewl bidê.”
‘Ganî kurdî bibo ziwanê fermî’
Sultane dewam de wina vat: “Ziwanê kurdî ame qedexekerdiş, çin ame hesibnayîş û ame înkarkerdiş. Sîstemê yew destî rê zî nê hêrişê hemverê kultur û ziwanê kurdî tewr zêde bîyo. Ma vanê, tena seba kurdî ney, lazim o heme ziwanan dir azadî bibo. Xeylêk neteweyê bîn sey kurdan yan zî goreyê hîn dayeyan bi pêroyî 33 ziwanî serê nê herran ciwîyayê. Tewr zêde zî vînîbîyayîş û çend ziwanî mendê zî verê vînîbîyayîşî yê. Êdî serdestî bi hêrişê fîzikî ney, bi hêrişê kulturî qirkerdişê komelî kenê ke no bi ziwan û nîjad zî ameyî qirkerdiş. Yew nê ziwanê ke bîyayîş do binê tehluke de zî ziwanê kurdî û fekê ci yê.”
‘Bi derse weçînaye ma xapênenê’
Sultane vat: “Ê wazenê ke bi dersê weçînaye ma bixapênê. Dersa weçînaye seba xeylêk ziwanê bînî yê sey Erebî, Înglîzî beno la seba ziwanê kurdî, vatişê ziwanêk weçînaye şaş o. Ziwanê bi milyon însanî nêbeno ziwanêko weçînaye. Lazim o kurdî bibo ziwanê fermî yê perwerdeyî. Eke ziwanêke nêbo ziwanê perwerdeyî o zî tehlukeyê asîmlasyon û vînîbîyayîşî ra xelas nêbeno.”
‘Hemverê asîmlasyonî xo ver danê’
Sultane tewr peyîn wina vat: “Awankerdişê Komare dir serê ziwanê kurdî û kulturê kurdî asîlasyonêk pîl esto. Coka kurdî rexmê asîmlasyonî xo ver danê. Her çiqasî ke ziwanê perwerdeyî nêbo û verê averşîyayîşê ci de astengî bibo zî berardişê pîl yê nuştoxanê ma esto. Ganî ma na roje de bikewê ferqê girîngiyê ziwan û têkoşînê xo berz bikerê. Seba nê sebebî zî na roje girîng a.” AMED
