Tirkîye de, seba Wezaretê Pawitişê û Hîzanê Asayişî, yew pereyo zaf xerc beno. Butça de se ra 30 yew pere, “Pawitiş û Asayişî” rê xerc beno. Seba xerckerdişê nê perayan enflasyon û vayî vêşî bena. No pere toneka şaranê Tirkîye ra vejêno.
Dewleta Tirkîye seba leşkerîyî serra 1960î de 2,67 mîlyar dolarî xerc kerdê. Seba serra 2022yî 23,4 mîlyar dolarî xerc kerdê. Yanî 2022 de goreyê serra 1960î, 8 qatî ra vêşêr yew pere xerc bîyo. Ardimkerdoxê Serekkkomarî, Fûat Oktay vat ke; seba Yewineyanê Pawitiş û Asayîşî 2023 de 468,7 mîlyar TL xerc beno. Bi dolaran, 25.1343 mîlyar dolarî kenê. No pere, şaranê Tirkîya ra se bac kom beno. Çi heyf ke leşkerîye rê, her ke şono, hina vêşî pere xerc beno.
Tirkîye; polîtîkaya xo de, hêzê leşkerîye girewta merkezê xo. Dewleta Tirkîye, seba ke dinya de û Rojhilatê Mîyanênî de hegemonyaya xo bida qebulkerdiş, hêzê xo yê leşkerîye konsolîde kena. Sîstemê Serekkomarîye ra pey Tirkîye de, hêzê leşkerî dekewt binê emrê Serekkomarî. Verî generalan; goreyê hesabê xo têgeyraynê, nika goreyê Tifaqa Komarî têgeyrenê. Verî zî nê generalî otorîter bê, nika zî goreyê generalanê sivîlan têgeyrenê. Yanî vera kurdan, no feraset nêbedilîyayo. Dewlete heme teknolojîyê xo vera kurdan şuxulnena. SÎHAyan rê, ÎHAyan rê, Sîstemê Pawitişê Asmînî rê, tanqan rê, keştîyanê cengî rê, Roketan rê, teyareyan û helîkopteranê cengî rê û operasyonan rê epey yew pere xerc beno. Nê heme çekan û teyareyan û helîkopteranê cengî, heme zerreyê Tirkîye de, hem zî teberê Tirkîye (Başûr û Rojawan) de, vera kurdan de bi şeklo xeyrê nîzamî şuxulnenê.
Nê çewres serrî yo ke yew ceng dewam keno. No ceng de, bi des hezaran ciwananê kurdan û tirkan cuyê xo vînî kerdî. Bi des hezaran merdimî seqet mendê. 4 hezar dewê kurdan ameyê veşnayîş. Bi mîlyonan kurdan koç kerdo. Se hezarî vêşêr dekerdê zîndanan. Verê destna şaredarîyanê kurdan ser. Nika zî wazenê Ekrem Îmamoglûyî gure ra bigêrê. Wazenê ke Partîya HDPyî bigêrê. Tirkîye de hinê heq huqûq û demokrasî nêmendo.
No new aşmî yo ke koy û dewê Başûrî bombardiman benê. Çi heyf ke ewta de zî her roje ciwanî cuyê xo vînî kenê. Yewna het ra şaristan û dewê Rojavayî bombardiman benê. No cengo qilêrin de, rayna gedeyê xizanan cuyê xo vînî kenê. Gedeyê dewlemendan leşkerî nêkenê. Gedeyê dewlemendan bi bedelê peran leşkerî kenê.
No ceng de 3 trîlyon dolarî herc bîyê. Eke meseleya kurdan; çareser nêbo, hima zaf yew pere xerc beno. Dewleta Tirkîye meseleya kurdan se meseleya terore veynena. No zîhnîyet, nêweş yew zîhnîyet o. Meseleya kurdan, meselayêka sîyasî ya. Ma rind zanê ke na mesela zî bi polîtîkaya cengî çareser nêbena. Ancax bi sîyaset çareser biba.
Yew het ra butçe ra goya seba “pawitiş û asayîşî” rê, yewna het ra seba der û dorê Saray rê û Çeteyanê Pancinan rê fekê kasaya Xezna, hetan peynî akerdeyo. La karmendan rê, xebatkaran rê, çitkaran rê, esnafan rê, wendekaran û teqawitan rê pere çin o. Vayî, sereyê xo girewto şona. Mesela; Çeleyê 2015î de, dereceya 9/1î de, yew mamosteyî; 2.345 lîra meaş girewtinî. 1ê Çeleyê 2015î yew grame zêr, 88.4560 lîra bi. Bi nê meaşî, 26.5103 grame zêr ameynê. Eyro mamosteyo ke dereceya 9/1 de yo, 9.388,10 Lîra yew meaş gêno. Eyro yew grama zêrî 1077.94 Lîra ya. Bi meaşê yew mamosteyî; 8.7092 gramî zêr yeno. Wexto ke, kê goreyê zêrî hesab bekerê, eyro yew mamoste, goreyê Çeleyê serra 2015 î yew aşme de 17.8011 gramî zêrî kemî maaş gêno. 17.8011 gram zêr zî eyro 19.188,5 Tl keno. Yanî no momste, 19.188,5 Tl kemî, meaş gêno. Tirkîye de, sîndorê/sînorê veyşaney/vêşanîye, 8.500 lîra yo, sîndorê xizanî 26.500 lîra yo. No tablo; yew het ra rewşa enflasyonî nawneno, yewna het ra rewşa meaşê xebatkaranê Tirkîye nawneno. Goreyê Edara 2022î Tirkîye de 13.851.380 tenî xebitênê. Zafê înan, meaşê asgarî gênê. Yanî şarê Tirkîye bi zafaney bînê sîndorê veyşaney/vêşanî de yê.
Ma rind zanê ke, pereyê butçe se ra hewtay xebatkaran ra tehsilat benê. Tirkîye, se ra hewtayî, ameyeyê dewlemandanê Tirkîye esto, la nê dewlemendî, se ra 30 yew bac danê. Menfeetê şaranê Tirkîye, no ceng de çin o.Tersê ey, no ceng de; yew het ra gedanê xo vînî kenê, yewna het ra bê îradeyê înan, bi peranê înan no ceng finanse beno. Yew het ra, no ceng çende dewam biko, ende şar xizan beno. Yanî no ceng de; yew het ra ganê xizanan, yewna het ra zî malê înan şono.
Mîyanê Edare 2013 û Temmuz 2015 de, prosesê çareserî de, bê îstîsnayan vengê çekan birîyabi, gonî nêrişaynî. Nê serran de, şaranê Tirkîye adeta yew nefes girewtbi. Yew atmosfera aşîtî dest pêkerdbi. No prosesê çareserî de, pere nêşîynî tanq û tope rê. Aye ra xabatkaranê Tirkîye, hetê madîyatî ra zî tike helm girewtbi. Wexto ke no prosesî, dest pêkerd qiyami nêwarişti. Tersê ey, heme kesan no proses de qezenc kerd. Heme çîy ra ver qet nêbo ciwanan cuyê xo vînînêkerd. Polîtîkaya înkar û îmha de israr, yew goreyê aqilî nîyo. No ceng; se serre zî dewam biko, peynî de ancax bi diyalog vindeno. Hinê bes o, wa hinê gonî billanêbo.
