Endama Konseya Rêveber a KJK’ê Çîgdem Dogû bi wesîleya 25’ê Mijdarê Roja Têkoşîn û Piştevaniyê ya Navneteweyî ya li dijî Tundiya li Jinê, pirsên ANF’ê bersivand.
Bi nêzîkbûna 25’ê Mijdarê Roja Têkoşîn û Piştevaniyê ya Navneteweyî ya li dijî Tundiya li Jinê, îsal li tevahiya cîhanê bi taybetî jî li Rojhilata Navîn şer giran bûye û herî zêde bandorê li jinan dike. Bandora vî şerî li ser zayendîperestî û jinê çi ye?
Di serî de bi boneya 25’ê Mijdarê ez jin û zarokên ku bênav û bêhejmar bi êrîşên pergala serdest a mêr re rûbirû mane û hatine qetilkirin bi bîr tînim. Bîranîna Xwişkên Mîrabel, Sakîne Cansiz, Evîn Goyî, Leyla Van, Jiyan-Roj-Baharîn, Yusra, Reyhan, Delal Amed, Raperîn Amed, Nagîhan Akarsel û bi hezaran jinên pêşeng ên bizanebûn û birêxistinî li dijî vê sîstemê têdikoşiyan û ji aliyê hêzên dagirker ve hatin qetilkirin, rêya me ronî dikin û hêza me ya têkoşîna li dijî pergalê xurtir dikin.
Hêzên serdest û desthilatdar li dijî jin, gelan û bi giştî bindestan çeka herî bi bandor tundiyê bi kar tînin û şerên ku di roja îroyîn de pêş dikevin gihîştiye lûtkeyê. Di ev şerê ku em weke Şerê Cîhanê yê Sêyemîn bi nav dikin de qirkirin, qirkirina civakî, qirkirina jinan, qirkirina zarokan, qirkirina ekolojîk di ast û şêweyên derveyî wijdan û aqilan de diqewimin. Komkujiya jinê di navenda van êrîşên piralî, qirker ên li dijî civak û xwezayê de ye. Hişê mêrê hegemonîk ê modernîteya kapîtalîst di her kêliya jiyanê de tundiyê diafirîne û bi rêgeza “Pêşî li jinê bide” hêza xwe dimeşîne. Ev ji bo mêraniya hegemonîk û pergala kapîtalîst rêgezeke bêdawî ye, sedema hebûnê ye.
Pêwîst e ev rastiya şer ji du aliyan ve were nirxandin. Yekem; ev şerên kêm-navîn-bilind in ku di navbera netew-dewletên ku em pê dizanin, di navbera hêzên desthilatdar, dewletan û rêxistinan de diqewimin. Her çend hin ji van demên dirêj didomin jî, ev şêwazên şer bi gelemperî di demek kurt de rê li ber komkujiyan, mirinên girseyî, birîndarî, koçberî, xizanî, dizî, gendelî, talan, destavêtin, hwd. vedike. Dibe ku ev şer wek şer ên vekirî, eşkere, fermî (li cem dewletan) werin îfadekirin. Ya duyemîn jî; ev şerên ku li gorî polîtîkayên şerê taybet ên ku di nav sînorên navneteweyî û netewe-dewletan de hatine destnîşankirin, bi şêweyek berovajîkirî û parçe bi parçe pêş dikevin û tên veşartin, lê di rastiyê de yên herî zêde dijwarî bi pêş dikevin in. Li cîhanê û herêmê qetlîamên jinan, destavêtin, mirina zarokan, nexweşî, mirinên ji ber birçîbûn û xizaniyê, kuştin, cînayetên kar, zerara li xwezayê û hwd. dema ku em hejmara gelek qetlîamên din jî li ber çavan digirin, em dibînin ku hêjmara wan ji Şerê Cîhanê yê Yekemîn û Duyemîn pir zêdetir e. Ger lêkolîner van bi awayekî rast li ser van hejmaran lêkolînê bikin û bidin xuyakirin, wê ev hovitî zêdetir derkeve holê. Helbet em qîmeta jiyana mirovî û xwezayî bi hejmaran napîvin, êş û komkujî nayên ber hev. Lê belê di jiyana ku pergala kapîtalîst ferz kiriye de ji şerê ku bi fermî weke şer tê binavkirin, pir girîng e ku em bibînin û fêm bikin.
Di van her du şêwazên van şerên ku di serdema me de pêş dikevin de mijarên sereke jin in. Û helbet ligel jinan zarokên ku bêparastin jî hene. Şer ji bo jin û zarokan tenê wateyeke wê heye: Mirina bedenî, eger ne mirina bedenî be jî, destavêtin, xizanî, fuhûş û koçberî ye.
Di dîroka nêz û îro de; şerê qirkirinê yê dewleta faşîst a tirk li Kurdistanê nav lê nekiriye û dimeşîne, şerê li Lîbya û Sûriyeyê, şerê wekaletê yê li Rojhilata Navîn bi DAIŞ’ê re, şerê Komara Tirk a li dijî Rojavayê Kurdistanê, şerê navxweyî ya ku Talîbanê li Afganistanê da meşandin û hatina wan a li ser desthilatdariyê, şerê Rûsya û Ukraynayê, şerê Azerbaycan-Ermenistanê, şerê dawî yê Îsraîl-Filistînê, pêvajoyên derbeya navxweyî li hin welatên parzemîna Afrîkayê, ev hemû li jinan xistin û bandor li wan kirin. Em şahid in ku hem li erdnîgariyên ku bi awayekî fermî şer lê diqewime (ji aliyê dewletan ve) û hem jî di şerên taybet ên ji aliyê jiyana pergala kapîtalîst ve tê meşandin de jin û zarok herî zêde bi tundiyê re rûbirû dimînin û rastî komkujiyên cuda tên. Ev şerên ku bi şêwazên curbecur û bêwijdanî diqewimin, her kêliyê tundî, mirina bedenî, ruhî û qetlîamê ferz dikin.
Di rewşa jiyanê ya heyî de ku jin bi tevahî bêçek, bêparastin, bêaborî, bêperwerde û bi mêran ve girêdayî hiştin, şer jinan qelstir dike û serdestiya zilam hîn bêhtir xurt dike û provoke dike. Dema ku şer jinan bêhtir girêdayî zilamê serdest û pergala kapîtalîst dike, di aliyê serdestiya mêran de hebûna jinê vediguhere erdnîgariya şer a ku nayê parvekirin. Jin bi beden û ruhê xwe veguheriye qada şerê parvekirinê. Ev aliyekî pir bingehîn a Şerê Cîhanê yê Sêyemîn e. Di vê wateyê de pêvajoya Şerê Cîhanê yê Sêyemîn; rast e ku mirov wê weke pêvajoya şerê neragihandî yê li dijî jin û civakê û dîsa li dijî xwezayê, şerekî ku şerê taybet û fizîkî bi awayekî piralî tê bikaranîn, bi nav bike. Li vir hemû civak, jiyan û xweza di navendê de jin tê hedefgirtin.
Ji bilî şeran, kuştinên rojane, destavêtin, kedxwarin, îstîsmara fîzîkî û zayendî, fuhûş, koçberî û encamên wê, asta tirsnak a serdestiya mêr, rastiya jin û mêr bi têgîneke îfadekirin zehmet e. Ev şerê taybet û şerê fizîkî ku li hemû qadên jiyanê belav bûye û kûr bûye, hedefa wê ya bingehîn jin e û ev jî Şerê Cîhanê yê Sêyemîn e. Bêyî ku em derbasî mînakên din bibin, tenê di meha dawî de di şerê Îsraîl û Filistînê de 4 hezar jinên filistînî û nêzî 2 hezar zarokên filistînî hatin qetilkirin. Ev tenê rastiyê rewa dike. Girîng e ku pêvajoya Şerê Cîhanê yê Sêyemîn, ev şerê li dijî jin û civakê bi tevahî were destgirtin û têkoşîna li dijî wê rast û bibandor were meşandin.
Li hemberî Şerê Cîhanê yê Sêyemîn ê ku bûye sedema qirkirin, koçberî, komkujî û wêrankirin heta asteke guhertina demografîk, divê xeta têkoşîn û polîtîkayên têkoşîna jinê çawa be?
Mirina her jinê; Tê wateya mirina jiyanê, mirina civakê, exlaq, çand, xweza, evîn û edaletê. Mirina her jinê; ji bo îdeala ‘ebedî’ an jî ‘nemiriyê’ ya mêraniya serdest û modernîteya kapîtalîst bêhnek nû ye. Zilamtiya hegemonîk a serdema me bi şikandin, kuştin û îstîsmarkirina bedena jinê xwe diparêze. Zilamtiya hegemonîk bi tunebûn, mirin û şikandina vîna jinê xwe diafirîne. Li cihê ku îradeya jina azad nebe, civakbûn, exlaq, wijdan, edalet, azadî û wekhevî tune ye, jiyan nabe. Ev rastiyek e. Ji ber vê yekê gotina “Jin Jiyan Azadî” ne tenê gotineke ku ji xwe ber hatiye gotin û ji bo xweş bê guhên me nehatiye gotin. Rastiya bingehîn a jiyan û têkoşînê ye. Ev gotin ji me re dibêje ku jin, jiyan, azadî û bedewî ye, di heman demê de ji me re dibêje ku serdestiya mêr mirin, koletî û nebaşî ye û ev jî perspektîfa têkoşînê datîne pêşiya me.
Gotûbêja “Jin Jiyan Azadî” ya ku Rêber Apo ne tenê ji bo jinê, ji bo tevahiya têkoşîna civakî weke rêgezeke bingehîn destnîşan kiriye, axaftineke ku di nava têkoşîn û analîza jinê de hatiye dahûrandin. Ev dirûşm kevneşopiya azadiya jinê li Kurdistanê afirand û mezin kir. Belavbûna dirûşmê, piştî ku Jîna Emînî ji ber ku porê wê xuya dibû ji aliyê polîsên exlaqî yên rejîma Îranê ve hat qetilkirin, ji vê yekê tê û bersivê dide hewcedariya azadiyê. Bi vê dirûşmê civak, jinên azadîxwaz û beşên cuda yên civakê xwedî li jin, jiyan û azadî derketin û berovajî vê rastiya desthilatdariya mêr mirin û koletî ravekirine. Helbet tenê bilêvkirina vê dirûşmê di warê têkoşîna azadî û jiyanê de têrê nake, lê di vegotina rêya heqîqeta azadiyê, watedarkirina wê û eşkerekirina îdiaya wê de asteke girîng nîşan dide.
Ji ber vê yekê li dijî vê pergala mêr a hegemonîk, pergala modernîteya kapîtalîst ku weke dijminekî tam li dijî heqîqeta jin, jiyan û azadiyê tevdigere, diyarkirina stratejî û taktîkên têkoşînê û bi awayekî rêxistinkirî berdewamkirina têkoşînê girîng e. Mirov li welatên ku lê dijîn dojehê diceribîne û ji bo ku ji vê dojehê birevin ber bi dojehên xerabtir ve tên kaşkirin. Li ser axa ku lê dijîn di warê demografîk, bedenî, manewî, çandî û hwd. di her warî de nayê naskirin, biyanîbûn û îstîsmar di vê hawîrdora krîzê de gihîştiye asta herî bilind, xizanî, birçîbûn, bêperwerdehî, nexweşî, berjewendîperestî, talan, bêexlaqî û hwd ku ji hawîrdora krîzê sûd werdigirin gihîştiye asta karesatê. Mirovatiya ku qaşo ji vê kaosê rizgar dibe, koçî welatên pêşketîtir dike, yan di rêyên koçberiyê de jiyana xwe ji dest dide, yan jî mehkûmî jiyaneke ji mirinê xerabtir dibe. Li şûna ku jiyana ku li erdnîgariyên koçberbûyî bibînin, bi krîz û biyanîbûnek kûr re rû bi rû ne. Jin berdêla herî giran a vê krîzê didin. Li ser axa xwe an jî li cihên ku lê koçber dibin rastî gelek rûyên bêexlaqî yên îstîsmarê tên û hewl didin di nav bêhêvîtiyê de bijîn. Sîstema kapîtalîst neteweperestî, olperestî, zanistperestî û zayendperestiyê bi sekneke mezin pêk tîne, jinê dixe bin zordestiyeke giran, bi karakterê xwe yê azadîxwaz hewl dide derew, nebaşî û xerabiyê veşêre û bi dafikê nêçîra xwe dike.
Hûn di nirxandinên xwe de diyar dikin ku tundiya li ser jinê di asta şer de ye. Çima ev yek pir girîng e?
Ji bilî şer bi tu konsepteke din ne pêkan e ku mirov van hemû komkujiyan rave bike. Tevgerên jinan û kesayetên ji bo azadiyê têdikoşin; gelekî girîng e ku mirov vê rastiyê fêm bike û bizane ku desthilatdariya mêr weke sîstemek birêxistinkirî ye, vê yekê bi hostayî û bi awayekî yekpare pêk tîne. Bi hezaran kemînên wê hene û li dijî jin û jiyanê şerekî ne diyarkirî pêşxistiye. Stratejî û rêxistinên rast û ji ber vê yekê jî têkoşîn, bi rast xwendin û analîzkirina rastiyên cîhan û herêmê yên îroyîn dikarin bên pêşxistin. Şerê sîstemê, şerê li dijî jinê ye. Ji ber vê yekê rastiyeke ku dijminatiya jinê ye, dijminatiya hebûna wan a bedenî û ruhî heye. Ji ber vê yekê têkoşîna jinê ya îro di heman demê de têkoşîna hebûn û hebûna xwe ya mirovahiyê ye.
Di vî warî de di têkoşîna jinê de birêxistinkirina ji bo çareserkirina pirsgirêkên jinan ji xwecihiya xwe destpê bike, xebatên berfirehkirina hişmendiyê û tevî cudahiyan li ser rêya yekîtiyê bimeşe mijareke bingehîn e. Ya herî baş ew e ku divê zanibe ku pirsgirêkên li derdora jinên ku mijarên jiyanê ne, ji ber hişmendiya dewlet û pergala zilam diqewime û van pirsgirkên di nava civakê de, bi civakê re çareser kirin ya herî rast e. Di nava civakê de û bi giştî di jiyanê de bi pêşxistina resenî û xweseriya xwe rêxistinkirin, veguhertina vê îradeyê bi çareseriya veguhertina civakî re û bi vê veguhertinê re bi vegerandina cewhera xwe re bibe mijara jiyanê, û ev xalên girîng ên xeta têkoşînê ne. Bi îsyana takekesî yan jî bi tecrîdkirina xwe ji rêxistin û civakên din ên jinan ne pêkan e ku têkoşîneke xurt a jinê bê meşandin. Ya rast, bi serxistina mêraniya hegemonîk têra pêşxistina şoreşa jinê nake. Ger em bi rastiyeke dijminatiya jinê re rû bi rû bimînin û bi jinê re li dijî hemû jiyan û civakê têbikoşin, divê jin bi awayekî sîstematîk bifikire, di her aliyê jiyanê de helwest û rêxistiniya bîrdozî, siyasî, rêxistinî û muxalefetê pêş bixîne, taybetmendiya xwe xurt bike. Di her warî de îradeya rêxistinbûyî ya xweser û nêzîkatiyeke tevayî diafirîne. Pêşxistina stratejiyeke têkoşînê xwedî girîngiyeke dîrokî ye.
Di vir de xaleke din a pir girîng jî ew e ku jin li hemberî îdeolojî û paradîgmayên serdest ên mêr îdeolojiya azadiya jinê pêş dixe û di heman demê de li gorî jineolojiyê xwebûn dike û hêza xwe û xweparastinê pêş dixe. Sîstema mêr a hegemonîk bi têkoşîneke hestyarî, bertekî û tenê serhildêr nayê qelskirin û ji holê ranake. Berovajî vê, her serhildaneke bê rêxistin û îdeolojîk dibe sedema bandorek ku desthilatdariya mêr hîn zêdetir teşwîq dike û arastekirina wê xurt dike. Di rastiyê de em dibînin û di dîrokê de û îro jî dibînin ku serhildanên hovane bêyî ku negihêjin encamê, di têkoşîna jinê de dibe sedema paşveçûn û sîstem xwe hîn bêhtir xurt dike. Helbet ev têkoşîn wê tu carî bi dawî nebe, lê di vê krîz û qonaxa krîtîk a jiyana mirovatiyê de girîng e ku em weke jin ji dîrokê û îro dersan derxin û bi têkoşîna rast û vê pergala mêran a hegemonîk a ku gihîştiye astekê têk bibin. Ji bo vê jî pêwîste bi pêşxistina stratejî û taktîkên rast li cîhanê, herêmê û erdnîgariyên taybet têkoşîneke hevpar were pêşxistin.
Bi taybetî jin li dijî xeta netewe-dewleta neteweperest a ferzkirî divê çi bikin? Li dijî têkoşîna pergala şaristaniya baviksalarî ya ku bibe yekane hêz an jî bibe hegemon divê têkoşîna jinê li ku û çawa pêk were?
Jiyan bi xwe li ser cihêrengî û cudahiyan ava bûye, azadî jî wisa ye. Taybetmendî tiştek e, yekitî tiştek din e. Di nava yekîtiyê de serdestî û faşîzm heye. Di yekîtiyê de îradeya cudahî, pirrengî û piralî tune ye, îradeya serwerî serdest e, ango ji bo serdestiyê êrîş dike û vîna xwe ferz dike. Ger cihêrengî, cudahî û piralî dînamîkên bingehîn ên jiyan û azadiyê bin, taybetmendî dijminê wê ye. Û dîsa dema ku em vê rastiyê bi perspektîfa jinê şîrove dikin, em dibînin ku jin di vê diyalektîka jiyan û azadiyê de jî dayika cihêrengî, cudahî û pirrengiyê ye. Ji ber vê yekê pergala serdest a mêr ku li ser zihniyeta tekparêzî ava bûye, di serî de dijminatiya jinê ye. Sîstema serdest bi hewla qirkirina cihêrengî, cudahî û pirrengiyê di çavkaniya wê de (ango jin), hewl dide hemû civak û jiyanê û heta xwezayê bê îrade bike, yekdestdar bike, ziwa bike. Em hemû di jiyana xwe de vê diyalektîkê bi gelek awayan tecrube dikin. Ev bomberdûman û zext ne bi rojane, yekser diqewimin.
Netew-dewletperestî, bi gotineke din neteweperestiya ku bi kapîtalîzmê re pêşketiye, lûtke ya vê bomberdûmanê temsîl dike. Di nava herikîna xwezayî ya qonaxên jiyana civakî de girtina nasnameya neteweyî ku qonaxeke nasnameya çandî îfade dike û di nava rastiya dewleteke ku sînorên wê bi trastekê hatiye xêzkirin, yek ji mezintirîn xerabiyên ku li mirovahiyê û jinan hatiye kirine. Bi dewletê re naskirina nasname û hişmendiya netewî, netewe ji cewhera xwe qut kiriye û ber bi dewletbûn, desthilatdarî û xwebiyanîbûnê ve biriye. Ev berdewamî ne karekterek bêguneh e, bûye sedem ku faşîzm ava bibe û pêş bikeve. Nasnameyên neteweyî şeklê hêzê yê ku yekitî tê de bi awayekî faşîst tê ferzkirin, bi taybetî bi cudahî, olî, mezhebî, nijadî, çînî û zayendî derxistiye holê. Dema ku em dibêjin faşîzm, ne tenê êrîşên fizîkî di heman demê de êrîşên îdeolojîk û tek kirinê jî dikin. Ji moda û estetîk heta yekrengkirina avahiyên mîmarî yên li bajaran, mehkûmkirina laşê jinê bi heman şiklê mîlîm bi mîlîm, bi pîvanên matematîkî, kêmkirina ziman, çand, rastîyek piralî ya faşîzmê tê ferzkirin. Bedewî û azadî bi tenê madde, laş dipîve û wê vediguherîne objeyeke serfkirinê. Li vir neteweperestî ji bo ku desthilatdariya xwe rewa bike û bîne asteke meqûl, rola balkêş a bisêhr lîstiye û dilîze. Dermanek e ku xweş xuya dike lê jehrî dike ye. Neteweperestiyê di hemû şer û şerên fizîkî û taybet ên sedsalên 20 û 21’an de roleke pir girîng û xerab lîstiye û dilîze. Ji bo şer û nasnameya neteweperestî xwîna bi milyonan mirov û jinan hat rijandin û ji bo vê jî bi mîlyonan mirovan bi awayên cuda berdêlên giran dan. Bûyerên olperestî, ilmperestî û zayendperestî bi vê neteweperestiyê re hatin girêdan û hawîrdoreke krîzeke pir mezin çêbû.
Dema ku em li ser pirsgirêkên azadiya jinê yên serdema me radiwestin, em nikarin rastiya neteweperestî, olperestî, zanistperestî û zayendperestiyê paşguh bikin. Divê hêzên ku ji bo azadiya jinê têdikoşin, bi taybetî tevgerên femînîst, li dijî neteweperestî û polîtîkayên ku ol û zanistê ji bo desthilatdariyê îstîsmar dikin û berovajî dikin, bisekinin. Neteweperestî jî di parçekirin û bêbandorkirina tevgerên jinan de rola xwe dilîze. Digel ku netewperestî çekek mezin û bibandor e di destên desthilatan de, ew tekoşîna bindestan dike ku ji riya xwe derkeve û bi herikin nav hewza desthilatdaran. Divê tevgerên jinan jî ji vê bandora netewperestiyê rizgar bibin û helwesteke dijber û serbixwe ya sosyalîst nîşan bidin. Ger em li ser şerê Îsraîl û Filistînê bînin ziman; weke tevgerên jinan, divê em bêyî ku nekevin nav neteweperestiya Îsraîlî û neteweperestiya Hemas a Filistînî, li gorî berjewendiyên azadiya gelan û jinan helwestekê nîşan bidin. Li vir xeta neteweperest a siyonîst a Îsraîl û xeta Hemasê ya li Filistînê ku neteweperestî û olperestî ve girêdayî ne, nayê qebûlkirin. Her du jî ne çareserî ne, lê hilweşandin û çaresernekirin pirsgirêkan derdixe holê. Ger em ji perspektîfa Tirkiyeyê vebêjin; tevgerên femînîst ên Tirk, rêxistinên jinan; divê li dijî faşîzma netewperest û êrîşên dewleta Tirk ên li dijî hemû cudahiyan bi taybet gelê Kurd têkoşînek xurtir bimeşîne. Her wiha ev neteweperestiya ku li hemberî Kurdan derketiye lûtkeyê, zayendperestiya li aliyê Tirkiyeyê ye. Ev rewş tevgerên jinan hem ji hev parçe dike, hem jî bêbandor dike.
Hûn dikarin hinekî zêdetir rave bikin ku diyardeyên neteweperestî û netew-dewletparêzî bandoreke çawa li ser pirsgirêka jinê dikin û divê tevgerên jinan çawa vê yekê derbas bikin?
Em dibêjin pirsgirêka jinê ye, lê ne jin e ku vê pirsgirêkê diafirîne. Ne dayika vê pirsgirêkê ye, lê bavê wê pergala mêr a hegemonîk e û neteweperestî, olperestî, zanistperestî û zayendperestî li ser wê pêş dikeve. Ev mîrateya dîrokî ya serdestiya mêr e ku li ser wan hatiye avakirin. Ji ber vê yekê pirsgirêka mezin a mêraniya hegemonîk, pirsgirêkeke sîstemê ya nexweş, rizyayî û mirinê ferz dike, heye. Ji ber vê yekê weke tevgerên jinan têkoşîna bi zihniyet û şêwazeke rêxistinî ya ku ji neteweperestî, olperestî, zanistperestî û zayendperestiyê derbas dibe, di warê serkeftinê de xwedî girîngiyeke jiyanî ye. Ger hûn bala xwe bidinê, bi dîwarên neteweperest, sînorên olî, zanistî û zayendperestî û êrîşan, pêkhateya jinan a tevayî, piralî û cihêreng hatiye şikandin û ji hev veqetiyane û heta li hemberî hev qels û bê îrade bûye. Li dijî van diyardeyên ku jinan bi tenê dihêle, tecrîd dike, qels dike û bi desthilatdariya mêr ve girêdayî dike, divê em têkoşîneke mezin a bîrdozî û rêxistinî pêş bixin. Divê em rêxistinbûna jinê pêş bixin û têkoşîna xwe bi derbaskirina pergala neteweperest, olî, zanistî û zayendîperest, ne di hundirê wê de, bi derbaskirina wê re pêş bixin. Têkoşîna azadiya jinê divê li gorî taybetmendiya jin, civak û jiyanê ya piralî û cihêreng û taybetmendiya ku cudahiyan, ango cewhera wan di nava xwe de dihewîne pêş bikeve. Pêwîstî bi rêxistineke ku ji krîzên pergala mêrê hegemonîk pêşketiye re gelek çareseriyên hildiberîne û bi gelek rêxistin û şoreşeke zîhnî ya mezin bersivê bide, heye.
Em dikarin bi pêşxistina sîstema konfederalîzma jinê ya demokratîk, ji asta herêmî û gerdûnî dest pê bikin. Beriya her tiştî pir girîng e ku bi pêşxistina rêxistinbûna konfederal a jinê li erdnîgarî û civaka xwe, nirx û pergala şoreşa jinê were bicihanîn û bi bilindbûna ji vê bingehê torên konfederal ên jinan di asta herêmî û gerdûnî de ava bike, pêş bixe û pergala hegemonîk a mêr a heyî bê derbaskirin. Sîstema mêr a hegemonîk hatiye asteke wisa ku tenê rêxistinbûn, tifaq, komele û platformên demkî yên jinan têrê nakin. Pêwîst e sîstemeke demokratîk a jinê ya piralî ku van şêwazên rêxistinî di nav xwe de dihewîne, ji wan jî wêdetir, cudahiyan pêk bîne were pêşxistin. Rastiya ku sedsala 21’an jî sedsala jinê ye an jî sedsala şoreşa jinê ye, wê bi pêşxistina şêwaza têkoşîna rêxistinbûyî û pergala azadiya jinê ku bi van cudahiyan hevdu temam dikin û dihewîne, pêk were. Di vê wateyê de pirsa we ya “Li dijî têkoşîna pergala şaristaniya baviksalarî ya ku bibe yekane hêz an jî bibe hegemonîk divê li ku derê û çawa pêk were?” Bersiva herî rast a pirsê ev e; Divê jin li her derê û di her kêliyê de, bi rengekî rêxistinkirî, xwedî li nasnameyên xwe yên piralî û bi cudahiyên xwe re bibin yek. Divê hemû sînorên ji bo wê hatine xêzkirin derbas bike, li her derê ji bo hebûn û tunebûnê têbikoşe û bibe hêzeke demokratîk, azadîxwaz, xwedî stratejiyeke ku çarenûsa xwe diyar bike. Bersiva herî xurt a li dijî maşînên şer û cinawirên serdema me wê li ser vê xetê bimeşe.
Her ku em nêzî 25’ê Mijdara 2023’yan dibin, têkoşîna li dijî tundiya li ser jinê û lêgerîna refah, azadî, aştî, edalet, wekhevî û demokrasiyê ya kedkar û civakên bi taybetî jinên bindest bi giştî di çi astê de ye?
Hema bêje li her derê cîhanê, di nava modernîteya kapîtalîst û mêraniya hegemonîk de weke axtapodan, jin û mirovahiya bindest di ast û şêweyên cuda de têdikoşin. Hişmendiya civak û mirovahiyê ya ku tevî hemû êrîşan nayê tunekirin, di herikîna nav kanala exlaq, lêgerîna azadiyê, şaristaniya demokratîk û modernîteya demokratîk de berdewam dike. Heta ku şaneya civakê exlaq, wijdan, siyaset û hişmendiya civakî ji holê ranekin wê bidome. Ger bi dawî bibe, ev tê wê wateyê ku mirovahî ne tenê ji hêla giyanî ve di heman demê de ji hêla fîzîkî ve jî qediya ye. Ev rewşa hebûn an jî windabûnê ye. Rastiyeke tûj îfade dike. Ji ber vê yekê jî sekna exlaqî ya mirovahiyê ya ku qels bûye, hatiye xirakirin lê nikare biqede, çavkaniya bingehîn a berxwedanê ye. Jin di heman demê de pêşeng û pêşengên vê berxwedan û helwesta exlaqî ne.
Di rastiyê de dema ku em li hemû çalakiyên pêş dikevin, tevgerên derveyî pergalê û têkoşînê dinêrin, em dibînin ku hema hema li her derê jin li pêş û pêşeng in. Jin pêvajoya rûxandina jiyan, civak û exlaq dibîne û li hemberî vê yekê helwestê nîşan dide û li pêşiya vê digere û têdikoşe. Li aliyekê îradeya xwe ya rêxistinbûyî, protestokirin û redkirina xwe li kolanan radixe ber çavan, li aliyê din jî hewl dide hebûna xwe, dîroka xwe, rastiya zilamsalar nas bike, hesab jê bipirse û hişmendiya xwe pêş bixe. Ji rêgezên cuda yên rêxistinbûnê bigire heta protestoyên kolanan û çalakiyên perwerdehiyê yên piralî gelek seferberiyên jinan hene. Digel ku ev bi tundiyek xuyatir bû, nemaze heya heyama pandemiyê, rawestanek piştî pandemiyê tê xuyakirin. Ji ber qeyrana ku jin di dema pandemiyê de li çaraliyê cîhanê dijîn, mentiqî xuya dike ku mirov bifikire ku ev vîrus her çend neyê îsbatkirin jî bi awayekî sûnî hatiye hilberandin û pêşxistin da ku hêzên li derveyî pergalê şer dikin, bi taybetî jî têkoşîna jinan paşde bixin. Pêvajoya pandemî herî zêde bandoreke neyînî li jinan kir. Helbet divê ev mijar bi berfirehî were nirxandin, lê em di vê gotarê de tenê li ser wê bisekinin.
Ji xeynî xwepêşandanên mezin ên piştî qetilkirina Jîna Emînî derketin, di çalakiyên jinan ên berfireh de jî rawestandî heye. Li gel vê li seranserê cîhanê meyla li hemberî partiyên rastgir zêde bûye û li gelek welatan jî partiyên rastgir bûne desthilatdar. Di nav sînorên pergalê de di mafên jinan de paşveçûnên mezin çêbûn û li dijî jinan êrîşên giran hatin kirin. Hin dewletan bi rêya jinên ku tayîn kirine nîqaşa “polîtîkaya derve ya femînîst” pêş xistine û hewl dane ku femînîzmê bikşînin nav desthilatdariyê û pergalê. Rayedarên jin ên hin dewletên di nava NATO’yê de bi gotina “NATO em in” hewl dan saziyeke weke NATO ya ku pêşengê Şerê Cîhanê yê Sêyemîn e û dijminê civakê ye, rewa bikin û ferz bikin. Li aliyê din di nava hêzên têkoşer de hin gotinên lîberal hatine pêşxistin ku hewl didin têgeha jinê jî neçarî û nepenî bikin. Nêzîkatiyên pir xeternak in ku pirsgirêka jinê weke pirsgirêkeke sereke nabînin, bi paşxistina wê û biçûkxistina wê di planeke duyemîn de dibînin. Nêzîkatiyên ku pirsgirêkên herî bingehîn ên jinan bi xumankirin an jî berovajîkirinê ji pirsgirêkbûnê derxînin û rewa bikin derketin holê. Bi gotineke din, têkoşîna jinê ya ku rengê jinê daye sedsalê, hem bi êrîşên fîzîkî hem jî bi êrîşên îdeolojîk re hewl tê dayin ku were sererastkirin. Li hemberî jin û tevgerên jinan ên li derveyî sîstemê, li kolanan, di çalakiyan de, di nava rêxistinbûnê de, di çalakiyên hişyarkirinê û xwebûnê de destwerdanek pir cidî tê kirin û hewl tê dayîn wan bikşînin nava pergalê. Her wiha şer, neteweperestiya ku pêş dikeve û rewşa şer dibe sedema mezinbûna parçebûnê. Şer rêxistinên jinan hedef digire, bandora ku diafirîne vedişêre û diavêje piştê. Şer bi giranî li ser bêdengkirin û teşhîrkirina jinan pêk tê.
Ev pêvajoya li dijî jina ku we behs kir, gelo têr dike ku tenê bi pandemiyê re sînorkirî were nirxandin?
Bêguman, ne raste ku her tiştî weke qonaxekê bi wir ve girê bide, ya rast bi tiştên berê min anîbû ziman re girê bide û bi giştî binirxîne. Lê belê weke tevgerên jinan pêwîstî bi berfirehî û nirxandina serdema berî û piştî pandemiyê heye. Ger hûn bala xwe bidinê, pergala mêr a hegemonîk rewşa ku bi pêvajoya pandemî re afirandiye, li dijî têkoşîna jinê weke firsendeke baş nirxand û êrîşên dijber pêk anî. Weke jin divê em pêvajoya siyasî û îdeolojîk pir baş bixwînin û tevgerên xwe yên siyasî û xweparastinê pêş bixin. Di vî warî de gelek bûyer pêş dikevin, konferans, komxebat, civînên jinan bi şêweyên curbecur, helbet gelek erênî û watedar in. Lê belê ji her tiştî girîngtir e ku van çalakiyan li dijî sîstemê bikin rêxistinbûnî û hêza çalakiyê. Hêza têkoşînê ya misogerkirina berdewamiyê bi hilberandina rêxistin û siyaseteke xurt û pêşxistina xweparastinê ve girêdayî ye. Li vir kêmasiya herî bingehîn a ku bi gelemperî di vir de derdikeve holê. Weke tevgerên jinan divê em li dijî pergala serdest a mêr erk, stratejî û taktîkên xwe yên têkoşînê yên neyînî û erênî bi xurtî diyar bikin. Ger em karibin vê bikin, em dikarin torên rêxistina konfederal ên ku berê me hewl da îfade bikin pêş bixin û bibin hêzek pêşeng a bibandor ku li her derê, di her kêliyê de têdikoşe, jiyanê diguherîne û vediguherîne. Yek ji erkên herî girîng ên vê pêvajoyê jî ew e ku hemû hêzên têkoşîna ekolojîk, çandî û demokratîk ji tevgerên jinan dest pê bikin, bi îrade û profesyonelî zêdetir li ser konsepta xwe bisekinin û li dijî pêşxistina êrîşên kontra yên vê pergala serdest, têkoşîn û hêza xwe ya rêxistinî mezin bikin. Bêyî ku bi tu awayî xwe têr bibînin; divê em bi hezaran car xwe bipirsin û rêyên nû bi pêş bixin da ku bibandor bin, bi yekdengî tevbigerin, berdewamî misoger bikin û di milê bîrdozî-siyasî-rêxistinî-xweparastinê de bi şêwazekî têkoşerî têbikoşin. Ev aliyên kêm in, êdî dema derbaskirina van tiştan hatiye.
Hema bêje li hemû cîhanê jin ne tenê pirsgirêkên jinan çareser dikin, di heman demê de ji bo çareserkirina hemû pirsgirêkên civakî yên ku pêş dikevin bi çalakî û rêxistinên pêwîst re pêşengiyê dikin. Li Amerîkaya Latîn Tevgera Bêaxan, li dijî îstîsmara şîrketên navneteweyî û talankirina ax û kedê li welatên Abya Yala têkoşînek pir girîng dimeşîne û jin bi awayekî çalak û pêşeng beşdarî vê têkoşînê dibin. Dîsa em behsa pirsgirêkên karkeran ên li Ewropayê, pirsgirêkên ekolojîk, nijadperestî, pirsgirêkên koçberan û hwd. di têkoşînên ku li dijî jinê pêş dikevin de jin di pozîsyona pêşeng de cih digirin. Niha li Afganîstanê li dijî dagirkeriya Talîbanê û desthilatdariya Talîbanê tenê jin li ber xwe didin. Gelek mînakên din dikarin bêne gotin. Ev hemû mînak û hêzên ku bi taybet têkoşîna jinê dimeşînin, di warê pêşxistina hêza rêxistinî ya konfederal a ku me behs kir û avakirina sîstema şoreşa jinê ya bi hêztir, hêz û hêviyek mezin nîşan dide.
