1952 de Dewleta Pakîstanî, bi yew deklerasyonê, ziwanê Ûrdûkîyî; Bangalan rê se ziwanêko fermî (resmî) îlan kerdo. Na ser o, bangelan komelêka nameyê ya “Hereketê Ziwanê Bengalî” ya rêxistin kerda.
Roja 21ê Sibata 1952yî de, Paytextê Bangaldeşî, Daka de seba ke ziwanê Bangalkîyî bibo ziwanêko fermî, wendekaranê Bangalan, bi nameyê “Hereketê Ziwanê Bangalî” yew mîtîng (xwepêşandan) organîzê kerdo, la nê wendekarî, raştî gala (hêrişê) hêzanê hukmatî ameyî û na gale (hêriş) de xeylê wendekarî ameyî kiştiş (kiştene). No hedîseyê ser o, UNESCOyî (Rêxistinê Perwerdeyî, Zanistî û Kulturê yê Neteweyanê Yewbîyayî), 21ê Sibata serra 1999î de, 21ê Sibate; sey Roja Ziwanê Dayîke ya Mîyanneteweyî qebul kerdo. Amacê na roje; pawitişê zaf ziwaney o. Amacê na roje; ziwanî ke dinya de qalî benê û verbê vînîbîyayîşî de yî, pawitişê nê ziwanan o. Bi destekê neteweyanê dinya, şarê bangeldeşan û ziwanê înan azad bîyo, la çi heyf ke kurdî û ziwanê kurdan hima zî azad nêbîyo.
Her merdim yew ca de û yew komelî mîyan de ciwîyêno. Her komel, bi ziwanê xo name beno. Her komel, yew cografyaya ey esta. Cografyaya her komelî zî bi ziwanê ey name bena. Mesela medimî ke îngilîzkî qalî kenê, înan ra îngilîz vajêno, welatê înan ra zî înglîstan vajêno. Merdimî ke kurdkî qalî kenê, înan ra kurd û welatê înan ra zî Kurdîstan vajîno. Ziwanê yew netewî se çîmentoyê yew netewî yo. Eke ziwan raşte (werte) ra hewanîyo netew zî nêmaneno. Ziwan qedexekerdiş û înkarkerdiş yew gureyê aqilî nîyo.
Epey Peymanan û Belgeyanê Mîyanetewîyî de “Bi Ziwanê May Perwerdeyî” sey yew heqo bingeyî (temel) yeno qebulkerdiş. Dibistananê fermîyan het de, bi goreyê dîn, ehlaq û ziwanê neteweyan, yan şexsan; bi fermî dibistanî abenê û bi ziwanê înan perwerdeyî yena dayîş. No yew heqo ewrensel o. Xora Dinya de zaf dewletan mîyan de, meseleya ziwanî û nasnameyî bi hewayêko adîlane çareser bîya.
Semedo ke kurdî wayîrê yew statuyê nêyî û semedo ke bi ziwanê may perwerdeyî nêveynenê, kê nişnî vajî ke kurdkî talokeyê vînîbîyayîşî ra xelisîyayo. Berpirsîyarê Tirkîya vanê ke; “Kurdkî ser ra qedexe hawanîyayo.” Tayê zanêngehan de beşê kurdkî abîyê. Nê zanêngehan ra epey mamosteyî mezûn bîyê, la tayînê nê mamosteyan nêvejîyayo. Dibistananê dewlete de, goya kurdkî sey derso vîjnaye yeno dayîş, la rewşa nê dersan zî orte de ya. Aseno ke dewlete no xusus de zî samîmî nîya. Mesela dersanê vêjnayan de nameyê kurdkî nêvêreno. Herinde ey de “Ziwanî ke ciwîyenê” vajêno. Yewna het ra însîyatîf bi temam destê muduranê dibistanan de yo. Nê mudurî bi zafane nêwazenê ke kurdkî bêro wendiş. Zaf rayan vanê; “Mamosteyê kurdkî çin o.” Hetta tayê mudurî vanê; Dersa kurdkî çin a.” Yewna het ra dairanê dewlete de, camîyan de, orduye mîyan de, dadgehan de, hêzanê asayîşê mîyan de kurdkî qalkerdiş pratîk de qedexe yo. Hetta parlemento de zî kurdkî qedexe yo. Ra-ray tay wekîlî seba xîtabê weçînayoxanê xo çend qalan kenê, adeta nê wekîlî linç benê, Hetta wekîley ra yenê vistiş. Yanî polîtîkaya asîmîlasyonî tam gaz dewam kena. Berpirsîyarê Tirkîya tam yew dirîyey kenê. No welat de, çende heqê qalkerdişê tirkî esto se, ende zî heqê qalkerdişê kurdkî zî esto. Nê berpirsîyarî, kam ke kurdkî qalî biko, înan se barkerdox, hetta se terorîst name kenê. Goreyê ma; kam ke vernîya zîwanê ma de vindro barkerdox o yo. Kam ke ziwanê may qebul nêkeno, terorîst o yo.
Eke pey dawaya ziwanî de sîyasî îrade çin bo, yanî kurdî, wayîrê yew statuyî nêbê, ciwîyayîş û averşîyayîşê ziwan mumkun nîyo.
Dinya de 6809 ziwanî estî. Nê ziwanan ra 3000 hezar ziwanî, ziwanê fermî (resmî) yî. Goreyê ONESCOyî, Cîhane de 2473 ziwan û lehçeyê verbê vênîbîyayîş de yî. Tirkîya de, 34 ziwanî yenê qalkerdiş. Nê ziwanan ra 18 ziwanî, verbê vênîbîyayîş de yî. Nê ziwanan ra yew zî lehçeya kirmanckî ya.
Na zî eşkera ya ke, bi ziwanê xerîban têkoşîna neteweyî nêbena. Ma ziwanê xo zaf mexdûr kerdo. Qet nêbo nika ra pey, ma ziwanê xo rê wayîr vejê. Eke ziwan aver şîro, kultur zî, hîsîyatê neteweyî zî aver şono. Eke ziwan zeyîf bibo, têkoşîna azadîya neteweyî zî zeyîf bena.
Ma qarşîyê tirkî nêyê. Na polîtîkaya asîmîlasyonî, xeyrî îsanî yew polîtîka ya. Ma qarşîyê na polîtîkaya asîmîlasyonî yî. Tirkîya de, eke kulturê dîyalogî û demokrasî hezm bibo, ziwanê kurdkî bibo zîwanêko resmî, meseleya kurdan zî asan çareser bena.
Not: Mi no nuşteyê xo de, yewna nuşteyê xo yê verî ra îstîfade kerdo.
