Ziwan; her çîy ra vîyar, tena pey têkilî nêvirazîna. Ziwan hina zaf çîyan îfade keno. Tarîx/dîrok û kultur; bi ziwanê may, neqlê neslanê neweyan beno. Veng ra nêvanê “Yew ziwan yew merdim, di ziwanî di merdimî”. Merdimo/a ke zaf ziawanan bizano/a ufqê ey/ya hina hera beno. La seba her merdimî, cayê ziwanê may cîya yo. Sere de merdim/e, pey ziwanê may, xo sinasneno/a, heme têkilîyanê xo, bi ziwanê may organize keno/a, heme çîyan bi ziwanê may bonder beno/a. Merdim/e; nasnameyê xo, fikrîyatê xo, bi zawanê may înşa keno/a. Merdim/e, ziwanê maya xo, xo vîr biko/a; şahsîyetê xo ra, nasnameyê xo ra, hîsîyatanê xo yê cewherinan ra mehrûm maneno/a. Yanî merdim/e, ziwanê maya xora durî bikewo/a, xo ra durî keweno/a, nasnameyê xo ra durî keweno/a.
Tirkîye de zaf ziwaney esta. Çi heyf ke Dewleta Tirkîya wazena ke, kurdkî tede heme ziwanan orte ra hewano. Zaf kulturey û zaf ziwaney, yew zengîneya/dewlemendeya nê welatî ya. Na zaf ziwaney û zaf kulturey, mîrasê na dinya yo. Eke yew ziwan vînî bo, merdimanî, koskoca yew mîrasê kulturî ra mehrûm manena. Çi heyf ke Dewleta Tirkîya, realîteyê zaf ziwaney û zaf kulturey hima zî qebul nêkerda. Mesela Tirkîya de, bi ziwanê may perwerdeyî qedexe ya. Hetta semedo ke ziwanê may, bi taybetî kurdkî çim ra fîynê, çi destê înan ra yeno kenê. Tirkîye de, heme meseleyî, no zîhnîyeto şaş ra yenê meydan. Xora nê çenday serrî yo ke yew şer beno, no şer zî no zîhnîyetê şaşî ra dewam keno. Xizaney, qrîzê ekonomîy û qrîzê sîyasîyî tede heme meseley, hezmnêkerdişê zaf ziwaney û zaf kulturey ra yenê meydan.
Yew ziwanêko pey qalî nêbo, heme waran de nêro suxûlnayîş vînî beno şono. Wexto ke yew ziwan televîzyonan de, rojnameyan de, perwerdeyî de, camîyan de, sazîyanê resmîyan/fermîyan de, sazîyanê sîvîlan de nêro şuxûlnayîş zeîf beno û verra şono helîno. Yew ziwan tena keye de û dewan de qalî bibo, no ziwan aver nêşono. No tewir yew ziwan, hetê fikrîyatî ra, hetê zanistî ra tepa/tepîya maneno. Eke ziwan, her war de nêro şuxûlnayîş, pey nê ziwanê eserê namdarî nênusênê. Ziwanê ser o yew qedexe bibo û heme waran de nêro şuxûlnayîş, verra şono mensûbê nê ziwanê, ziwanê xo ra şermayenê, bi ziwanê xo qalî nêkenê. Çunku mensûbê nê ziwanê zanê ke, eke ziwanê serdestan nêzanê, bi nê ziwanê qalî nêkê, înan rê heme berê sîstemî qefilênê. Aye ra bindestan ra epey yew qisim; ziwanê xo ra, nasnameyê xora, welatê xo ra remeno. Hetta ma şîynê vajê, nê merdimi, bi temam ziwanê serdetan rê, fikrîyatê serdestan û menfeetê serdestan rê xizmet kenê.
Tirkîye de tewr qedexeyo giran, qedexeyê perwerdeyîya ziwanê may o. Semedo ke merdim/e; hem hetê nasnameyî ra, hem hetê kulturî ra, hem hetê sosyalî ra, hem zî hetê fikrîyatî ra, bi hewayêko tebîî/ xwezayî aver şêro, ganî bi ziwanê may perwerdeyî veyno.
Dinya de 7000 ziwanî estê. Nê ziwanê 200 dewletan de qalî benê. Tayê dewletan de bi seyan ziwanê qalî benê. Dinya de, 113 dewletan de bi zaf ziwaney perwerdeyî dêna. Dinya de bi yew ziwanî perwerdeyî, hinê qebul nêveynîyena.
Dewletî ke tede yew ziwan ra vêşêr qalî beno, goreyê hûmara nê ziwanan, dibistanî abenê û bi nê ziwanan perwerdeyî dêna. Mesela Almanya de, dibistananê dewlete de, Dibistanê mîyanê ra, hewte de di saetî, hem bi ziwanê may û hem zî ziwanê fermîyî perwerdeyî dêna.
Çîn de, 140 ziwan qalî beno, 1984 de Heremê Xoserî awan bîyê, qerarê bi ziwanê may perwerdeyî, nê Heremê Xoserî danê. Wendekarî, bi ziwanê xo perwerdeyî veynenê, la mecbur î ke çînkî zî bonderbê.
Afrîkaya Başûrî de, Qanûnê bingeyî de, bi ziwanê may perwerdeyî, se yew heqo bingeyî yeno qebulkerdiş. Îngîlîzkî, Afrîkaanskî tede bi 11 ziwanî, se ziwanê fermî ameyê qebulkerdiş. Afrîka de hetan sinifa 5ine wendekarî, bi ziwanânê may perwerdeyî veynenê. Tira pey zî bi îngîlîzkî, fransizkî û portekîzkî perwerdeyîya xo dewam kenê.
Bolîvya de, bi 30 ziwanan perwedeyî veynêna.
Swêd (îsweç) de, eke biwazîyo ziwanê may yeno bonderkerdiş. Swêd (îsweç) de bi diziwaney perwerdeyî dêna. Eke 5 tenî bibê, ziwanê may yeno bonderkerdiş. Swêd (îsweç) de 32 ziwanê yenê bonderkerdiş. Hewte de di saatî ziwanê may yeno bonderkerdiş. Bonderkerdişê ziwanê may de, waştişê welîyan esas girêno.
Swîs (Îswîçre) de, 23 kantonî estî. No welat de almankî, îtalyankî û romanskî se ziwanê neteweyî qebul bîyê. Kantonî; goreyê homara ziwanan awan bîyê. Tayê kantonan de, bi yew ziwan, tayê kantonan de zî bi di ziwanî perwerdeyî dêna. Mîyanê ziwanan de, statuyê seyyewbînaneyî esto.
Luksemburg de, perwedeyî de zaf ziwaney esas gêrîna. Luksembûrgkî vîyarde, almankî û fransizkî zî perwerdeyî dêna.
Yewîya Amerîka de, çar ra yew spanyolkî qali beno. Yewîya Amerîka de bi îngîlîzkî û bi spanyolkî perwerdeyî dêna. Di hebî mamosteyî, bi di ziwanan (îngîlîzkî û spanyolkî) perwerdeyî danê.
Spanya (Îspanya) de; bi zaf ziwaney perwerdeyî veynêna. Modelo yewin de; bi ziwanê spanyolkî (îspanyolkî) perwedeyî dêna, ziwano dîyin zî yeno bonderkerdiş. Modelo dîyin de; ziwanê yê Heremê Xoserî, ziwanê perwedeyî yo, la spanyol (îspanyolkî) zî yeno bonderkerdiş.
Kanada de, îngilîzkî û fransizkî, wirdî zî ziwanê resmî yî. Kam herem de bi kam ziwanê vêşê qalî bibo, bi ay ziwanî perwerdeyî dêna. La wexto ke mureceato bes bibo, bi yewna ziwanî zî pewerdeyî bena. Kanada de, 20 ziwanê yene pawitiş.
Yekun 200 dewletan ra 113 dewletan de yew ra vêşêr ziwanê resmî estî, bi nê ziwanan perwedeyî zî dêna. Nê 113 dewletî bi ziwananê cîya-cîyan bar nêbenê. Dewleta Tirkîya zî bi perwerdeyîya ziwanî bar nêbena. Bi ziwanê may, perwerdeyî yew heqo ewrensel o. Ma wazenê kurdkî zî bibo wayîrê yew statuyî û bi kurdkî zî perwerdeyî bêro dayîş.
Semedo ke 15ê Gulane, rojê vetişê yê kovara Haware yo, no roj se rojê yê Roşanê Kurdkî ameyo qebulkerdiş. 15ê Gulane Roşanê Ziwanê Kurdkî pîroz bo.
