“Heqê pawitişê meşruyî yê şarêk ke heme estbîyayîşê ci ameyo qedexekerdene huqûqê unîversalî de û qanûnanê neteweyîyan de esto. Xeta pawitişê meşruyî yê PKKyî hem heqêko qanûnî yo û hem zî hemverê şarê xo de gureyêko pîroz o.”
Rayberê Şarê Kurdî Abdullah Ocalanî sîstemê Îmraliyî zî sey perçeyêkê Komploya Mîyanneteweyîye vîneno. Ûca tena sey zîndanêk nê sey cayo ke modernîteya kapîtalîste şexsê ci de şarê Kurdî û şarê herême xo rê hedef girewto vîneno. Ocalan nûşteyan û pêvînayîşanê xo de nê sîstemî tehlîl keno, senî mucadeleyêkê pîlî hemverê nê sîstemî de dano îfade keno.
Kitabê Ocalanî yê bi nameyê ‘PAWITIŞÊ MHMEYÎ – DEWLETA SUMERE YA RAHIBAN RA VER BI KOMARA ŞARÎ’ de prosesê komploye û rastîya Îmraliyî bi eşkerayî arîyenê verê çiman. Ma qismê hewtinî pare kenê:
Fek tewirê xo yê vengdayîşê şerî ra vera nêda
PKKyî tewirê xo yê adirbestê yewhetî bi prosesê Îmraliyî xurtêr kerd û na yewe ra hêzê ke bi ekonomîya rantî rê girêdaye yê fînayî mîyanê vengayîye û derbeyêko giran da rolê înan ê pûçkerdiş û esîrgirewtişê welatî ro. Rixmê heme têrodayîşan de zî nê tewirê xo de israr kerd û na yewe hêzanê fermî û yê nefermîyan ê ke rehê xo vera dayê mîyanê dewlete û cimatî ser o tesîr kerd.
Nê hêzan bi qerardarîye fek tewirê xo yê seba vengdayîşê şerî ra vera nêda. Prosesê xorînî rîyê rastekînî yên ê hêzan eşkera kerd; vet vernîya çiman ke çira ê wazenê şer bidomnê û seba ke nê rolê înan ê ekonomîya rantî û dizdîye eşkera kerd kewtî halê tecrîdbîyayeyî. Naye ra dima zî îmkanî virazîyayî ke rastîyê Tirkîya hîna bi hawayêkê rastî bêrê munaqeşekerdene. Ame dîyene ke meseleyê Kurdan de pêameyîşo demokratîk mumkun o û ame famkerdene ke asayîsê neteweyî yo rastekîn bi çareserîya demokratîke ya problem Kurdan virazêno. No halo ke îşaret bi vurayîşêkê radîkalî kerdêne, hêdî zî bo rayîr û metodê çareserîya raste ya probleman vetêne meydan û terzê tewr rastî yê wedartişê krîzo ke roje bi roje xorî bîyêne ramot
Yewîya Ewropa bêçare ya biyaro rojdem
Yewîya Ewropa senî problemanê Bosna, Kosova, Makedonya ana rojdemê xo, ganî problemê Tirkîya yê tewr pîlî ke endama xeylî sazîyanê ci ya, goreyê Peymana Heqanê Merdiman a Ewropa (PHME) seba çareserîye biyaro rojdemê xo. Yewîya Ewropa heta nika bi citstandardî têgêraye, bi sebebanê sîyasîyan nê meseleyî de xo bicaardişê huqûqê xo ra dûrî girewte. Bi nê hawayî nizd bîye ke Tirkîya babeta demokrasî û huqûqî de bêxem tê bigêro. Paştîdayîşo tewr bifayde yo ke Tirkîya rê bêro kerdene gamanê babeta dewleta huqûqî ya demokratîke dir girêdaye yo.
Komploya Ewropa goreyê rolê xo tê nêgêrena
Rolo ke PHME û Mehkemeya Heqanê Merdiman a Ewropa (MHME) kay kena, kemî yo. Tirkîya dewayanê derheqê Kurdan de tena qîmê xo bi dayîşê tazmînatî ana, goreyê peyman û qeraranê mehkema qanûnanê xo de vurayîşan nêkena. Ganî tayê netîceyê muhîmî yê huqûqîyî yê bi hezaran dewayanê Kurdan biameyêne dîyene. Ganî seba ke Tirkîya kemasîyanê xo yê huqûqîyan biqedêno û tayê madeyanê antîdemokratîkan wedaro bi israr û netîcegirewtox tê bigêrayêne. Konseya Ewropa ya ke na babete de şopnayîş û bicaardişê qeraranê MHME û PHME ra mesuldar a, bicaardişê role xo yê derheqê Tirkîya de bêxem têgêrena, problem nêbena verê destê sazîyanê eleqedaran.
Ganî şexsî nê la kolektîf bêro dîyene
Kurdistan de nizdê 4 hezar dewî û dewekî ameyî vengkerdene. Nînan ra qismêko zaf bi hawayêkê neqanûnîyî ameyî raşanayene. Na yewe her hetî ra hemverê PHME de ya. Xora MHME serê xeylî dewayanê ke derheqê vengkerdişê dewan de yê qerarî dayê. Na yewe zî bi eşkera ramojnena ke problem şexsî nêyo, la şarî bi temamî eleqedar keno û wayîrê wesfêkê kolektîfî yo. Na yewe îspat kena ke problem merheleya şexsî ra vejîyayo û resayo merheleya ke qedera şarî bi temamî eleqedar bikero. Na babete de bikarardişê behaneyê ‘Terorê PKKyî’ goreyê peymeyanê huqûqê demokratîkî nêyo. Halêko sosret o ke neheqîya ke hemverê Kurdan de yena kerdene merheleya heqanê şexsîyan de bêro ercnayene û bi serê meseleyî bi tezmînatê çend hezar dolaran bêro girewtene. PHME de heqê “hîrê azanê bingeyênan” ameyo ramotene.
MHME ganî estbîyayîşê şarê kurdî bivîno
MHME gama ke halê mi ercnena, muhîm o ke estbîyayîşê şarê Kurdî û problemanê înan zî biercno. Çimeyo bingeyên ê huqûqê Romayî ke bingeyê huqûqê Ewropa yo, hurmetê tradîsyonê şaran, yanî hurmetê seba estbîyayîşê qanûnîyî yo. Nêbeno ke huqûqê Ewropa yê seserra 20an goreyê huqûqê Roma yê verê 2500 serrî pozîsyonêkê peydemendeyî de bibo. Eke wina bibo do cewherê xo înkar bikero.
Hendî problemêkê ewropa yo
Seba ke problem Kurdan hendî bîyo problemêkê Ewropa, ercnayîşê min o hîra yê derheqê estbîyayîşê Kurdan de do rayîrê MHME rosin bikero. Rîyê şert û mercanê ke tede ya beno ke xeylî kemasî û şaşîyî estbê, labelê goreyê fikrê mi; nê ercnayîşê ke ez nêeşkaya Pawitişê Îmraliyî de bikerî do vengayîyêk pir kero. Mi kerd ke derheqê PKKyî de ercnayîşanê hîrayan bikerî. Tayê qeraranê MHME de qest hemeyê cimatî nêbo zî derheqê tayê sûcdarîyê ‘terorî’ de tayê qerarî girewtê. Mi muhîmîye daye na yewe ke pawitişê xo de na babete rosin bikerî.
Halo pêroyî yê şidetî ra heta fehmê şidetî yê zereyê PKKyî, mi cayêkê hîrayî da babete. Bi na yewe mi kerd ke ma tewirê organîzasyonî yê hemverê şidet û şerî û hem zî tewirê xo eşkera bikerî. Rastî na ya ke estbîyayîşê şarê Kurdî her şarî ra hîna vêşî bîyo hedefê şidetê serdestanê xerîban û îmkanê virazîyayîşê azadîye nêdîyê. Hemeyê tarîxê medenîyetan de Kurdan xo koyan rê girê dayo û tena bi nê hawayî eşkayê estbîyayîşê xo bipawê.
PKKyî waşt helqaya şidetî bişikno
PKKyî waşt ke na xeleqa pîle ya şidetî bişikno. Labelê rîyê zihnîyetê xurtî yê dewij-eşirî yê mîyanê cimatê xo ra mucadeleyê bisîlehî yê bi metodê rastî yê pawitişê meşruyî nêeşka bi temamî bido ronayene. Seke yeno zanayene heqê pawitişê meşruyî yê şarêk ke heme estbîyayîşê ci ameyo qedexekerdene huqûqê unîversalî de û qanûnanê neteweyîyan de esto. Xeta pawitişê meşruyî yê PKKyî hem heqêko qanûnî yo û hem zî hemverê şarê xo de gureyêko pîroz o.
Tu sazîyêka huqûqî nêeşkena Kurdan sûcdar bikero ke çira nê heqê xo nêşuxulnayo. Êyê ke bêro sûcdarkerdene ê hêzî yê ke şert û lazimîyê huqûqê hemdemî şarê ma rê nas nêkerdî. Halêkê winayênî de pawitişo meşru alternatîfo tena yo ke dest de maneno. No heqê destûrê bingeyênî ame şuxulnayene. Heta ke heqê qetîyî û yê ke PHME de bi hawayêkê akerdeyî yenê ramotene nêrê naskerdene, heta ke estbîyayîşê şarê ma bêro înkarkerdene û nêeşko bi azadî perwerde bi ziwanê maye bigîro, ma do heta peynî heqê xo yê pawitişê meşruyî bişuxulnê ke na yewe zî goreyê huqûqî ya.
Pawitişo meşru yo bisîleh zî heq o
Xeylî qeraranê MHME de zî vejîya werte ke sûcdarê serekeyî yê na meseleyî polîtîkayê dewlete yê. Nê çalakîyê terorî yê ke bi hezaran welatijê sivîlî bi destê çeteyanê dewlete ameyî kiştene û bi hezaran dewî ameyî vengkerdene. Teroro ke hemverê şarê ma de yeno kerdene tarîx de û na seserre de tu şarî ser o nêameyo kerdene. Nimûneyê Helebçe hewna nêameyo xovîrrakerdene. Loma bi terzê eskerî zî bo şuxulnayîşê heqê pawitişê meşruyî goreyê huqûqê unîversalî û qanûnê bingeyênî yê neteweyan o.
Dewlete nêwazena ke problemê kurdan nas bikera
Adirbesto yewhet ke ma serra 1993 ra nata kenê ke bica biyarê, dimayê xeylî merheleyan hendî bi dîsîplînêkê pîlî yeno bicaardene. PKKyî qismêko pîl ê hêzanê xo yê bisîlehan vet teberê sînorî û ravêrt bi sîstemê pawitişê meşruyî. Eşkerayîyanê rayedaranê Tirkan ra zî na yewe yena dîyene. Na babete dir girêdaye PKKyî kongreya xo ya 7. ya serra 2000î de bi hawayêkê akerdeyî eşkera kerd ke ê cîyabîyayîşî dima nêyê, program û stratejîya xo ya nê meseleyî eşkera kerdî.
Çarçiwaya yewparbîyayîşê welat û yewîya unîtere ya dewlete de, xeylî reyan eşkera kerd ke ê pêameyîşê demokratîk û aşitîyane yê problemê Kurdî rê hadre yê. Waştişêkê zêde û giranî nêkerdo û ramoto ke ê hetgêr ê ke heqê ke PHME de ca gênê bêrê şuxulnayene. La dewlete heta nika bi hawayêkê fermîyî cewab nêdayo nê nizdbîyayîşî rê. Dewlete nêwazena ke problemê Kurdan nas bikero. Nêwazena ke krîteranê demokrasî û yê huqûqî yê Ewropa nas bikero. Tirkîya rixmo ke vernamzeda Yewîya Ewropa ya, welata tena ya ke Krîteranê Kopenhagenî bica nêana.
Qeraro pozîtîf ê MHME do tesîr bikero
Hemverê nê halî de, ganî MHME bivîno ke PKK bi mesuldarîyêka pîle vejîyayo teberê sînoran û di serrî yo ke hem bi fermî û hem zî pratîk de bi hawayêkê binîzamî halê pawitişê meşruyî de yo. Ganî MHME nê teqdîr bikero ke PKKyî xo rew ra qewimîyayîşanê terorî yê teberê huqûqîyan ra dûrî girewto û her çîyê xo goreyê xeta pawitişê meşruyî yê pîrozî de dayo rayraberdene. Teqdîrêko bi nê hawayî do tesîrêkê pozîtîfî munaqeşekerdişê problemê Kurdan ser o bikero û prosesê çareserîye rê havile bikero.
Qerarê ke do mehkema bido seba ke problem çarçiwaya huqûqê demokratîkî de bêro ercnayene hem do tesîrêkê pozîtîfî sazîyanê Yewîya Ewropa ser o bikero, hem zî rayedaranê komara Tirkîya ser o bikero. Heman wextî de do PKKyî ser o zî tesîr bikero ke problemî goreyê prensîbanê huqûqê demokratîkî de hal bikero. Loma ez wazena vajî, qerarê ke do mehkema nê bingeyî ser o bidê do seba halkerdişê problemê giranî wayîrê manayêka tarîxîye bo. BEDÎNAN – ANF
Do dewam bikero…
