Grevê vêşanîye yê serra 1981î, fikrê Kemal Pîrî bi. Kemal Pîr, çalakîyanê Mazlum Dogan û Çaran ra dima kewtbi grevê vêşanîye ya mergî û grevê vêşanîye de bi şehîdo verên. 7ê Êlûle 1982 de merd. O wext Zîndanê Dîyarbekirî yê Tîpê Eyî, merkezê îşkenceyî bi.
Serra 1982yî de, girewteyanê Hepisxaneyê Dîyarbekirî rê îşkenceyî sey sîstematîk ameyêne kerdene û îdareyê hepisxaneyî kerdêne ke bi no qeyde îradeyê girewteyan bişikno û erjanê merdimayîye bihinciqno. O wext kesî nêeşkayêne hepisxane ra xebere bigîro. Sey nimûne, hevalanê ey merdena Alî Erekî, hewteyan ra pey heşnaybî.
O hepisxane de bawerîya kesî bi roşnîya xoverdayişî çinbîye, labelê Mazlum Doganî şewa 21ê Adare ya serra 1982yî de, hîrê çopê nifte sey sembolê Newroze vêşnayî û xo darde kerd. Ey ra dima eynî serre, 18ê Gulana 1982yî de Ferhat Kutayî, Necmî Oner, Eşref Anyik û Mahmut Zengînî adir na bi bedenê xo ra û rayîrê Mazlum Doganî teqîb kerd. Girewteyan bi bedenê xo kerd ke rayîrê xoverdayîşî akerê.
Mehmet Hayrî Durmuş endamê Komîteya Merkez ê PKKyî bi. 14ê Temmuze ya serra 1982yî de vecîya mahkemeyê Îdareyê Orfîyî û wina qisey kerd: “Teda û îşkence sînor ra vejîyê. Hêrişê heqê cuyayîşî kenê. Hepisxaneyan ra meyîtî vejînê. Bi hezaran merdimî asteng bîyê. Kesê ke wazenê wijdan û erjanê xo bipawê, seba înan merdene ra dot rayîr nêverdanê. Her çiqas ke biwazê vernî bigîrê zî, ma do pêroyê wehşetan biresnê her cayê dinyaye. Ez îlan kena ke ewro ra dima ez do bikewa grevê vêşanîye. Bi çalakî û merdena mi ke fayde bireso hevalan û partîya mi, ez do biba keyfweş û sereberz.“
Ney beyanatî ra dima Kemal Pîr, Alî Çîçek û Akîf Yilmaz zî tede yew grube dest bi grevê vêşanîye ya bimerdene kerd. Esat Oktay Yildiran û ekîbê ey ê îşkenceyî, seba ke îradeyê înan bişiknê her teda û şidet cerebna. Kemal Pîr 7ê Êlûle de, Mehmet Hayrî Durmuş 12ê Êlûle de, Akîf Yilmaz 15ê Êlûle û Alî Çîçek zî 17ê Êlûle de merdî.
Ney xoverdayîşî ra dima Esat Oktay û ekîbê îşkenceyî Hepisxaneyê Dîyarbekirî ra şîyî. Tedayî girewteyan ser o tayê bîyî sivik la çîyo tewr muhîm bi na çalakîye bingehê kulturê xoverdayîşî ame viraştene. Yew serre aye ra dima zî Cemal Arat û Orhan Keskîn kewtî grevê vêşanîye û Hepisxaneyê Dîyarbekirî de merdî.
Kemal Pîr şehîdê roceyê mergî yê verênî yo
Kemal Pîr Qezaya Gumuşxane ya Torulî de maya xo ra bîyo. Ey û Rayberê Şarê Kurdî Abdullah Ocalanî Enqere de, Komela Kulturî yê Perwerdeyê Berzî de yewbînî şinasnayo. Serra 1976î de beşdarê Apocîyan bi û ronayoxanê PKKyî ra yew zî o yo.
Verê verkan 3yê Hezîrana serra 1977î de Enqere de ame tepiştene. Berd hepisxaneyê Orduyî la eynî serre hepisxane ra rema. Peyê cû serra 1979î, Pazarcik de ame tepiştene û erşawîya hepisxaneyê Riha la uca ra zî fîrar kerd. Derbazê Surîye bi, Filîstîn û Lubnan de perwerdeyê gerîlla dî. 1980 de newe ra ame tepiştene. Grevê vêşanîye yê serra 1981î, fikrê Kemal Pîrî bi. Kemal Pîr, çalakîyanê Mazlum Dogan û Çaran ra dima kewt bi grevê vêşanîye ya mergî û grevê vêşanîye de bi şehîdo verên. 7ê Êlûle 1982 de merd.
Kemal Pîr bi leqebê Laz Kemalî ameyenê şinasnayene û seba ke Tirk bi, Esat Oktay û ekîbê îşkenceyî ey rê îşkenceyê tewr zêdeyî kerdîbî. Esat Oktay, 22yê Teşrîna verêne ya serra 1988 de, wexto ke ame kiştene reyna nameyê Kemal Pîrî heşna û ci ra wina ame vatene: “Silamê Laz Kemalî to rê esto.“
Xoverdayîşê roceyê mergî yê serra 1984î
Her çiqas ke xoverdayîşî bibê zî hepisxaneyanê Tirkîya û Kurdîstanî de îşkenceyî ameyêne kerdene. Xoverdayîşê 14ê Temmuze her çiqas ke ver bigîro zî girewteyî binê teda û îşkenceyî de bî. Şorigêrê Tirkîyayî serra 1984 de, vera hiqûqê derbe kewtî grevê vêşanîye. Talebê girewteyan wina bî:
-Hepisxaneyan de îşkence û tedayî biqedîyê
-Heqê pawitişî nêro astengkerdene
-Verê caardişê kincanê tek tîpan bêro girewtene
-Qanûnê înfazî bêro rastkerdene
-Şertê ciwîyayîşî bêrê sererastkerdene
-Heqê girewteyîya sîyasîye bêro dayene
-Verê îdamî bêro girewtene
Xoverdayîşî verî Hepisxaneyê Metrîsî de, 11ê Nîsana 1984î de dest pêkerd.
Roja 63yine yê xoverdayişî de Abdullah Meral, roja 66ine de Mehmet Fatîh Okutulmuş û Haydar Başbag û roja 73yine de zî Hasan Telcî merd.
Mehmet Fatîh Okutulmuş
Mehmet Fatîh serra 1940î, Trabzon de ameyo dinya. Serra 1968 de o, Sînan Cemgîl, Huseyîn Înan, û Ulaş Bardakçi pîya Unîversîteya Teknîke ya Rojhilatêmîyanênî de îdarekarê Hereketê Wendekaran bî. Serra 1977 de Yewîya Komînîstan ê îxtîlalkaran a Tirkîya naya ro. Derbeya 12ê Êlûle ra dima, Bagcilar de polîsan de pêkewtiş kerdo û biyo birîndar. Serra 1981î de Edene de ameyo tepiştene.
Okutulmuşî pêro îşkenceyan de nameyê xo zî nêvato û îmza nêeşta qet yew zabitname. Okutulmuşî mehkeme de wina qisey kerd: “Ma komunîst îme û seba proleterya û seba dewaya şarî ya heqe, seba azadîye, xoserîye û sosyalîzmî mucadele kenîme. Şima zî xizmetkarê axayan, burjuvazî, hemkar û kapîtalîzmî yê. Qerarê şima ma gire nêdano.
“Ma ha bimirîme ha memirîme, verê averşîyayişê şorişî nêno girewtene, merdişê ma do şorişî rê bibo ganîye. TÎKB do dewam bikero, komunînzm do rew erey bêro, dinyaya proleter û şaran de cayê xo bigîro. Bimiro Dîktatorîya Faşîste! Biciwîyo Yewîya Komînîstan a îxtîlalkare!”
Okutulmuş û hîrê hevalê xo yê ke grevê vêşanîye de bî serra 1984 de merdî.
Xoverdayîşê vera kincanê tek tîp û hucreyan
Rejimê Cunta serra 1980 ra dima waştêne ke girewteyî kincanê tek tîpan bidê xo ra. Îqtîdarê ANAPî waştêne ke planê xo yê hucreyan bîyaro ca. Hepisxaneyê Tîpê Taybetî yê Eskîşehîrî sey prototîp ame kifşkerdene.
Girewteyanê Hepisxaneyê Eskîşehîrî 29ê Hezîrane 1989 de kewtî grevê vêşanîye. Girewteyê Hepisxaneyê Mêrdînî, Ceyhan, Mereş, Meletî, Nazîllî, Erxenî, Dîlok, Amasya, Dîyarbekir, Erzingan, Bursa, Buca û Urla zî kewtî grevê vêşanîye. Xoverdayoxê Hepisxaneyê Eskîşehîrî roja 34ê xoverdayîşî de surgunê hepisxaneyê Aydin û Nazîlîyî kerdî. Rayîrwanîya 20 saetanê vêşan û Têşanîye ra dima Huseyîn Husnu Eroglû û Mehmet Yalçinkaya merdî. Xoverdayîşan heta serra 1991î dewam kerd û nê xoverdayîşan ra dima Hepisxaneyê tîpê Taybetî yê Eskîşehîrî ame padayene û planê hucre zî ameyî hewanayene.
Huseyîn Husnu Eroglu
Eroglu serra 1958 de qezaya Dêrsimî Pilemurîye de ame dinya. Seba ke pîyê xo karmend bi merkezê Dêrsimî de bi pîl. Sivikîya xo de Apocîyî şinasnayê û kewt rêxistinî mîyan. Kemal Pîr û Delîl Doganî rey de şi Filîstîn û perwerdeyê gerîlla dî. Dêrsim de yew pêkewtişî de bi esîr. Hepisxaneyanê Xarpêt û Amedî de vera îşkenceyan xover da û peyê cû surgunê Hepisxaneyê Eskîşehîrî bi.
1996: Xoverdayîşê vera hucreyan
Wezîrê Edaletî Mehmet Agar û ey ra dima Şevket Kazanî, menga Hezîrane ya serra 1996î de waşt ke Hepisxaneyê Eskîşehîrî newe ra abikerê. Girewteyan vera ney planî dest bi grevê vêşanîye kerd. Heta peynîya menge, 2 hezaran ra zîyadêrî girewteyî beşdarê grevî bîyî.
Wezîrê Edaletî Şevket Kazanî 9ê Temmuze de yew beyanatê xo de va Hepisxaneyê Eskîşehîrî do nêro padayene. Ney beyanatî ra dima 260 girewteyan grev açarna bi roceyê mergî. Roja 69ê çalakîye ra dima qerarê padayîşê hepisxaneyî ame girewtene û grev qedîya.
Ney roceyê mergî de 12 girewteyî merdî. Girewteyê ke merdî nê bî: Aygun Ugur, Altan Berdan Kerîmgîller, Îlgînç Ozkeskîn, Huseyîn Demîrcîoglu, Alî Ayata, Mujdat Yanat, Tahsîn Yilmaz, Ayşe Îdîl Erkmen, Ulaş Hîcabî Kuçuk, Yemlîha Kaya, Osman Akgun û Hayatî Can.
2007: Çalakîya 11ê Nîsane
Serra 2007î de bîbî eşkera ke Rayberê Şarê Kurdî Abdullah Ocalan, Hepisxaneyê Îmraliyî de ameyo zehrîkîyayene. Naye ser, hemserekê Kongra Gelî Remzî Kartal zî tede 18 çalakwanan, seba ke Komîteya Vergirewtişê îşkenceyî yê Konseya Ewropa bikewo dewre, dest bi grevê vêşanîye kerd.
Grevê vêşanîye Strasbourg de dest pêkerd û demêkê kilmî de pêroyê Kurdîstanî ra bi vila.
Roja grevî ya 33yine de Kurdan mîtîngêko pîl organîze kerd. Hetê bînî ra, parlamentera Parlamentoya Ewropa Feleknas Uca û 7 parlamenteran, seba ke Ocalan hetê heyetê xoserî ra bêro tedawîkerdene, kampanyaya îmza daye destpêkerdene. Yew hewte de 103 hezar û 417 îmzayî ameyî arêdayene û 11ê Gulane ya 2007î de teslîmê Sekreterîya Îdareyê CPT kerdî.
Demê çalakîye de Ocalanî zî çalakwanan rê peyam erşawit. Ocalanî bi peyamê xo waşt ke wa çalakwanî weşîya xo mekerê xetere. Ocalanî peyamê xo de wina va: “Seba şertanê weşîya mi Strasbourg de rayîrşîyayîş ameyo viraştene. Grevê vêşanîye zî dewam keno. Ez wazena ke wa kes weşîya xo mekero xetere. Ez nêwazena wa kes seba mi bimiro. Ez şima pêrune silam kena.”
Grevê vêşanîye yê serra 2012î
Seba ke Rayber Ocalanî ser o tecrîd dewam keno, operasyonê KCK û Qetlîamê Roboskîyî ameybî kerdene, Kurdan, Ewropa de dest bi grevê vêşanîye kerd. Ney grevî biwext dest pêkerd.
Seba ke Konseya Ewropa, Komîteya Vergirewtişê Îşkence, Parlamentoya Ewropa, Mehkemeya Heqanê Merdiman a Ewropa û Yewîya Ewropa bikewo dewre, 1ê Adare de bi beşdarîya Fuat Kav, Ahmet Çelîk, Mecbure Ozer, Tarik Yusufî, Îmam Yildiz, Gulîstan Hesen, Harun Yilmaz, Kerîm Sîvrî, Emîne Benek, Nîgar Eneyatî, Erol Polat, Hasan Acar, Ahmet Kiliç, Oner Uludag û Gonul Kayaye grev ame destpêkerdene.
Çalakîye roja xo ya 52yine de qedîyaye.
