Nêweşîya Koronavîrusî, verî şaristanê Çînî Wuhan de vejîyaya meydan. Dima zî hima-hima heme Dinya ra vila bîya. Îran, Îtayla, Îspanya, Yewîya Amerîka, Fransa, Îngilîstan, Almanya û tede yekun yew milyon 400 hezar merdiman de nêweşî tesbît bîya. 81 hezar û 48 merdiman cuyê xo vînî kerdo. Tirkîye de zî 34.109 mediman de nêweşîya Korona tesbît bîya. 725 tenan zî cuyê xo vînî kerdo. Aseno ke, na nêweşî, hinê heme Cîhan ra vila bena û hima zaf ganan gêna. Hinê yew ca de zî merdim xo emnîyet de nêveyneno. Her roj bi hezaran merdimî, cuyê xo vînî kenê. Dinya de heme dewletî, vera na nêweşî yew têkoşîna pîle danê, la rayna zî mûafaq nêbenê. Dewletî ke hetê teknolojî û ekonomîyî ra zî zaf aver şîyê, vera na nêweşî, bêçare manenê. Nê dewletan de; nêweşxaneyan ra bigêrê, hetan doktoran, hemşîreyan û hetan maskeyan, aletanê cêfîyan û cayê rakewtişî de yew kemaney esta. Yanî na nêweşî, heme dinya; bêhedre tewişta. Aseno ke, binê na nêweşî ra vetiş tikê zor o. Gelo çirê zor o? Ez wazena ke nê persî ser o tikê vindra.
Ay yewin; verî heme çîyan kodamananê na dinya hetan eyro tena menfeetê xo yê ferdî esas girewto. Serdestanê Tirkîya û ê Dinya, îqtîdar û menfeetêxo yê ekonomîyî esas girewto. Serdesdanê nê dewletan, bi yew pereyo zaf, heme tewir çekî, teyareyê cengî girewtê. Bi se hezaran leşkerî girewtê binê çekan. Epey pereyî teknolojîyê leşkerîye rê xerc kerdê. Dinya, adeta bîya depoyê çekan. Rojhilatê Mîyanên tede, zaf cayanê Cîhan de cengî bîyê. Rojhilatê Mîyanên û tayê cayanê bînan de hima zî şer dewam keno. Nê cengan ra şarê dinya; yew het ra ganê xo vênî kenê, yewna het ra zî mesrefê nê cengî ra xizan manenê. Eyro zî nê şarê xizaney ra nişnê xo Korona ra bipawê. Çi heyf ke bi Koronavîrusî cuyê xo vînî kenê.
Tirkîye tede, zaf dewletan de, tayê tedbîrî girîyayê. La nê tedbîrî bes nêyê. Çunku semedo ke şaro xizan îdareyê xo yo rojane de îhtîyaceya xo temên biko; mecbur o ke teber de bixebitîyo. Wexto ke teber de xebitêno zî marozê na nêweşî zî maneno. Yewna het ra, nê serdestan, budçeya welatê xo; seba ceng, menfeet û îqtîdarê xo xerc kerda. Xezna de, hinê pere nêmendo. Pere bimano zî nêwazenê ke nê peran, şarê rê û weşîya şarê rê xerc bikê. Na zî heme kes zono ke, nê serdestî, fek ceng ra verradê, seba tang, top û çekanê cengê pere xerc nêkê û cuyê şarê xo îdame bikê; na nêweşî ende vila nêbena. Ende ganan zî nêgêna. Eke Dewlete, îhtîyaceya şarê temên biko û tek yew aşme heme şar, keyê xo de bimano û keye de zî tedbîrê xo bigêro, na nêweşî yew, demo kilm de girêna binê kontrol.
Nêweşîya Korona ra pey vejîya orte (raşte) ke, ganî nê serdestan zî hinê emnîyet de nîyo. No mêrat (vîrus) derhal merdiman ra perreno merdiman. No dem de, tek yew çare esto. No çare zî sedestê Tirkîya tede heme serdestê na Dinya, ganî fek çekan û mesrefê cengî û şatafatê xo yê ferdî ra verradê. Û pereyê budçeya nê şaran, şaran rê û weşîya şaran rê xerc bikê ke, ma heme na nelamet (Korona) ra xelisê.
Çi hef ke ma erd, ma asmîn behr, gol û rûyê (çemê) na dinya zî qilêrin kenê. Yewna het ra dar û daristan ameyo veşnayaîş. Bi bombardiman, topan çekanê kîmyewîyan, erd û asmîn qilêrin bîyo. Wina hewa şêro, ko se serran dima, ko merdimî nişnê nefes bigêrê. Wina şêro, ko sey nêweşîya Koronavîrusî tewir bi tewir nêweşî vejîyo meydan. Mesela; ez wazena ke, behsê yew tehlîkeyo ke, verê çima de yo bika. Mesela dewî, qezayî, şaristanî, fabrîqeyî ke dormareyê royan, bendawan (barajan), çeman, golan û behran de yî, awka xo ya pîse û awka ê kenefan (tûwaletan) verradanê nê awan mîyan. Çi heyf ke ma zî na awe wenê. Wina şêro ko yew wext bêro ke, hinê ko masey û sewbîna ganîyî, nê awan têdi bimrê. Wexto ke ceng bibo û budçeya Tirkîya, seba ceng û menfeetê şexsan xerc bibo, xora seba pankeya (temîzeya) derûdor û weşîya şarê rê pere nêmaneno.
Yewna het ra ma zanê ke eksozê wasitayan, dûmanê fabrîkayan û lijina bînayan û çekanê kîmyewîyan ra tebeqeya ozonê qûle bîya. Her ke şono îklîmê dinya germin beno. Ekolojîyê Dinya herimêno. Çi heyf ke ma neslanê neweyan rê yew dinyaya qilêrine vîyardanê. Na dinyaya qilêrine hinê cuyê merdiman tehdît kena.
Hinê dinya, dinyaya verên nîya. Hewce keno ke dinya de ve Tirkîye de, yew polîtîkaya ê aşîtî û demokrasî esas bigêrîyo. Aseno ke na nêweşîya Korona ra pey cuyê heme kesan taloke de yo. Semedo ke merdimanî na illet (Korona) ra bixelisîyo, ganî budçeya Tirkîye tede û ê heme dewletan; seba cengî nê, seba weşî û îdareyê (ekonomîyê) şaran xerc bibo.
