Vîrusê Korona ke ewil bajarê Wuhanî yê Çînî de peynîya aşmanê serra 2019î de vejîya raşte, vilayê pêroyê dinya bî. Badê ke janê Korona vejîya raşte pêroyê şarî xo antî keyeyanê xo û ekosîstem xo newe kerd. Rojanê verênan de serwîsê Taqîpkerdişê Atmosferî yê Kopernîkî dîyar kerd ke çala tewr gird ya serê ozonî ameya padayene. Zanistî dîyar kerdî ke sebebê na rewşe ya tewr gird oyo ke vilabîyayîşê karbonî kewto û germîya stratosferî yo. Derheqê babete de Endama Komîsyonê Ekolojîye ya Partîya Demokratîke ya Şaran (HDP) Prof. Dr. Beyza Ustune qisey kerde. Ustune qiseykerdişê xo de bale ante texrîbatê sîstemê kapîtalîzmî yê serê xozayî û rijîyayîşê ekolojîye ser o.
‘Vilabîyayîşê vîrusî tena bi gêrayîşê merdiman nêvejîya raşte’
Ustune destpêkê qiseykerdişê xo de va ‘Vîrusê Korona tena bi gêrayîşê merdiman nêvejîya raşte’ û wina domnaye: “Rewşa atmosferîk vîrusî bera kam ca, bi varayîş û hewa zî şono ewja. Ê mîyanê xo de dekewenî mîyanê reaksîyonanê kîmyewîyan. Ya no vîrus tena bi gêrayîşê merdiman nêvejîya raşte.”
Ustune dewamê qiseykerdişê xo de dîyar kerde ke merdimîye prosesêk dergî ra derbaz bena û netîceyanê sîstemê kapîtalîzmî ra yewî cuyena û va: “Wexto ke ma ewnîyenî vilabîyayîşê vîrusî, ma vînenê ke planê kapîtalîzm ameyo peymeyêko winasî ke ma nêeşkenê hemverê ci de têkoşîn bikerî. Eke merdim timî paweyê tehlukeyêk ke teber ra bêro bibo do merdim çin beno. Ekosîstem çîyêko winasî yo. Pêroyê atmosferî de têkilîya gandar û merdeyan esta.”
‘Dewletî çîqas hewl danî no sîstemî raşte ra wedarnî, rayraşîyayîşê xozayî hende vindî beno’
Ustune tewr peynî qala sebebanê vîrusî kerde û wina qedênaye: “Ewilî kesê ke xoverdayîşê bedenê înan kêmî yo, kedkarê weşîye û karkerê înşaatî vîrus ra têk şîyî. Çiqas têkilî zêde bî, hende ê zî zêde bîyî. Cayê ke tede jeotermalî estî de merdimî nêeşkenî hemverê vîrusî de têkoşîn bidî. Ekosîstemê ewja û merdimî ewja heme vîrus nêro teslîm bîyî. Sebebê no zî tehdîtê kapîtalîzmî ke bi serran o dewam keno yo. Seba cuyêka azad û seyyebîne, ganî ma heme pîya pêvînayîşanê polîtîkan pê bîyarî. Netîce de vîşêrê bedilîyayîşê sîstemî tu rayîrêko bîn çin o. Heta ke sîstemê kapîtalîzmî raşte ra nêwedarîyo, rayraşîyayîşê xozayî zî do xo vindî bikero. Sîstemê kapîtalîzmî bi lez sermaye arê dano û sîstemê ekolojîkî zî maalesef binpay beno. Krîzê na rewşe do giran bibî.” ANQARA
