Açarnayîş; Bîyayîşê ziwanan reyde vejîya raşte ke seba musayîş û têkilîya merdiman lazimî bi açarnayîşî esta. Seke ma zanî dinya de timî têkilîya merdiman bi neteweyanê bînan reyde virazîyena. Ma eşkenî vajî ke ge-ge seba herînayîş û rotişî, ge-ge seba kar û şeran merdimî xeylê reyna ca û wareyanê xo teriknayî û neteweyanê bînan şinasnayî. Seba ke nê kesî ziwanê yewbînan ra fehm bikerî açarnayîş vejîyayo raşte. Roja ma ya ewro de bi rayîrê açarnayîşî merdim eşkeno asanî xo biresneno çarparçeyê dinya.
Bêşik edebîyata kurdî de hetê açarnayîşî de hewldayîşî esto. Labelê edebîyata kurdî çiqas profosyonel yeno kerdene? Tesîrê ziman çiqas serê açarxayoxan de maneno? Gelo qîmetê açarnayîşî yeno dayene? Heto bîn de çapemenîye de açarnayîşê kurdî çiqas serkewte yo û çi zehmetîyê ci esto…? Gulçîn Şanli edîtora serwîsê kirmanckî ya Jinnewsî ya û qala karê xo û muhîmîya açarnayîşî kerde.
Gulçîne destpêkê qiseykerdişê xo de ard ziwan ke domanê kurdî şenikîya xo de açarnayîşî reyde rî bi rî manenî û wina va: “Eke merdim serdestê zimananê bînan nêbo, merdim nêeşkeno açarnayîş bikero. Sere de ganî merdim hetê ziwano ke açarneno de wayîrê fehmêko hîra bibo. Eke merdim tarîx, kultur, huner û edebîyata xo nêzano,merdim nêeşkeno açarnayîş bikero. Helbet merdim teknîkî sera se sey orjînal açarno. La ganî merdim manaya ci ra zî dûrî nêkewo. Kesê ke açarnayîş kenî ganî gramerê wirdî ziwanan zî baş bizanî. Çimkî taybetmendîyê her ziwanî û qalibê ci cîya yo. Merdim nêeşkeno vajo karê açarnayîşî asan o. Xeylê wext û kede ci rê lazim o. Ma kurdî xora şenikîya xo de açarnayîşî reyde rî bi rî manenî. Belkî açarnayîş profesyonelî nêbo, la ez wazena hetê açarnayîşê fekkî de yew nimune bida; eke kurdêk tirkî nêzano û şono dezgeyêko fermî de mecburî açarnayoxî museno û encax bi no hawa eşkeno derdê xo vajo. Mi şenikîya xo de kitaban wendêne û dima ra zî dayîka xo rê kirmanckî açarnayêne. Sewbîna mi şîîrêk weş qasê ke ez zana açarnayêne. Aye wext zanayîşê mi hende baş nêbî. Wext bi wext ez aver şîya. Heto bîn de seba açarnayîşêk baş tena zanayîşê ziwanê bînan mird nêkeno, ganî merdim her çi ra ver ziwanê xo baş bizano. Nimune; çekuyêk esta, la ziwano ke ti açarnayîş kena de aye çekuye çin a. Ganî merdim çekuyêk ke cayê aye çeku bigîra bixebetna û manaya ci ra dûrî nêkewa.”
‘Zimanê kurdî dewlemend o la açarnayîşêk profesyonel nîno kerdene’
Gulçîne dewamê qiseykerdişê xo de dîyar kerde e dewlemendîya zimanê kurdî karê açarnayîşî asan kena û va: “Kurdî mîyanê grba zimanê Hînt-Ewropî de ca gêno û ziwanê ke na grûbe de ca gênî sentaks û fonetîkê înan heme hema nizdîyê yewbînan î. Ziwano ke merdim qisey keno çiqas dewlemend bo, açarnayîşê aye ziwanî hende asan beno. Kurdî zimanêk dewlemend û qedîm o. No zî karê açarnayîşê kurdî asan keno. Kurdêk eşkeno bi asanî kitabê îngîlîzî ê felsefe, zanist, tarîx, huner û swb. xeylê baş biaçarno. Her çî ra ver reyna kesê ke açarnayîş kenî ganî ziwanê kurdî û yê ke bi açarnayîş kenî baş bizanî. Zimanê kurdî dewlemend o la açarnayîşêk profesyonel nîno kerdene. Sebebê ci zî oyo ke kurd bi ziwanê xo perwerde nêbenî û xo bo xo perwerde vînenî. Waştişê mi oyo ke ziwanzanê m ana babete de perwerde bivînî.
‘Eke xeberêk baş nêra fehmkerdene baş nîna açarnayene’
Gulçînê bale ante serê açernayîşê çapemenîye û da zanayene ke xeberî taybetî goreyê fehmê ziwanê tirkî yenê açernayene û wina vat: “Açernayîşê çapemenîye de kêmî xeylêk ê û na babete de zî xeylêk rexne yenê kerdene. Kêmîyo tewr zaf oyo ke bi fehmê ziwanê tirkî açernayîş yeno kerdene. Ma seba kirmanckî û seba kurmancî nê ser o rehet eşkenê vajê. Ge-ge ez hîrê, çar rey wanena la fam nêkena. No çîyêko zaf xirab o. Helbet pêro xeberî wina nîyê la merdim xeberê ke bi fehmê tirkî ameyê açernayene vîneno û xora a xeberî zî xo ramojnena. Eke xeberêka baş nêra famkerdene, yena a mana ke baş nêameya açarnayene. Nimûne; seba lehçeyê kurdî, kurmancî û kirmanckî ra vanê se ra heştayî nêzdîyê yewbînan ê la reyna hîn qalibê înan yewbînan ra cîya yê. Gama ke metnêko açernayîşê kurdî bibo, ganî boya kurdî ci ra bêro.”
‘Eke ma kede nêdê, ma nêresenê amancê xo’
Gulçîne peynîya qalîkerdişê xo de serê zehmetîyê açernayîşî de wina vat: “Gama ke mi newe dest pûkerd, mi xeberî tirkî açernayîne kirmançkî. La mi xeylêk zehmetî antêne. Sentaksê kurdî û tirkî yewbînan ra xeylêk cîya yê û xeylêk demê mi girewtêne. Dima ra mi bi kurmancî açernayîş kerd û mi rê hîna rehet ame. Ez hetê gramerî de zehmetî ancena. Mi perwerdeyîyê kirmanckî nêgirewto û coka kêmîyê mi estê. La hewldayîşê mi oyo ke ez xo aver berî. Ewro roje ma nêeşkenê vajê seba mûsayîşî îmkan çin o. Her çî verê destê ma de yo. Kitab, ferheng, înternet seba mûsayîşê ziwan û xoaverşîyayîşî verê destê ma de yê. Ma kede nêdê, ma nêresenê amancê xo. Keda tewr weşe zî seba xizmetê ziwanê merdimî yo.” AMED
