Dima ke serra 2011î de Sûrîye de mabênê di xetanê hegemonîkan de şerê zereyî dest pêkerd şarê kurdî zî şaranê bînan ê herême reyde seba pawitişê erdê xo têgêra. Rojawan de kurdî sey ‘xeta hîrêyîne’ vejîyayî meydan. 19ê Temmuza 2012î de Kobanê de adirê şorişî ame tavistene. Dima ke Şorişê Rojawanî ame caardene rejîmê Sûrîye û hêzanê dûşan ra verî dewleta tirle bi refleksê dişmenîya vera kurdan têgêra û gefê ”Ma do herêma tampone awan bikerê” werd.
Hêrişê vera Şorişî
Dewleta tirke gefî ra dima têgêraye û bi destê komanê Îhvan-Selefî û ‘kurdanê bêbextan’ serra 2012î ra heta serra 2014î hêrişê Rojawanî kerd. Nê prosesî de vera Efrîn, Kastel Cîndo, Serêkanîyê, Girê Spî, Şêx Meqsûdê, Kobanê û xeylêk herêmanê bînan hêrişî ameyî kerdene. Til Eran û Til Hesilê de qirkerdişê pîlî ameyî kerdene. Labelê kurdan şoriş û îradeyê xo ra tawîz nêda.
Gefê Erdoganî: Xeta Sûre
Dewleta tirke nê mîyanî de tim Rojawanî rê gef wendêne û ‘xeta sûre’ îlan kerdêne. Pêvînayîşê Îmraliyî de Rayberê Şarê Kurdî Abdullah Ocalanî wina vera Erdoganî nêrazîbîyayîşê xo mojna: ”Tayyîp Begî rê vajê ke Rojawan xeta min a sûr a zî.”
15ê êlula 2014î de dewleta tirke narey seba ke bi destê DAÎŞî şoriş bifatisna têgêraye. Hêverî Kantonê Kobanê ame hedefkerdene ke destpêkê şorişî bi. Cerganê DAÎŞî dima ke Mûsil û Şingal vistî destî 15ê êlula 2014î de verê xo da Kobanê.
Vakurê Kurdîstanî hêrişê vera şorişî qebul nêkerdî
Wextê hêrişanê vera Kobanê de kurdê Vakurê Kurdîstanî herikîyayî serê sînorê Kobanê Pirsûsî û tewrê çalakîyanê nobete bîyî. Heman wextî de Vakurê Kurdîstanî û metropolanê Tirkîya de seba ke paştî dayêne DAÎŞ vera dewleta tirke nêrazîbîyayîşî zêdîyayêne. Vera dewleta tirke çalakîyê sey nêxebitnayîşê wesayîtan, derbkerdişê erebeyan, rayraşîyayîşan ameyêne kerdene. 1ê teşrîna verêne de medya de ame dîyene ke komêka DAÎŞî bi rehetî Tirkîya ra derbazê Kobanê bena. Şarî bi nê hawayî hetkarîya dewlete ya seba DAÎŞî dîye.
Heman roje Hemserekê Pêroyî yê HDPyî Selahattîn Demîrtaşî Serekwezîrê ê çaxî Ahmet Davutogluyî reyde qisey kerd. Demîrtaşî roniştişê xo yê 11ê nîsana 2018î de eşkera kerd ke hukmatî sozê paştdayîşî da la dima sozê xo nêard ca.
Ocalanî ra seba Kobanê hîşyarîye
2ê teşrîna verêne de heyetê Îmraliyî bi 5 saetan Abdullah Ocalanî reyde ronişt. Ocalanî nê pêvînayîşî de pare kerd ke ganî Kobanê rê paştî bêra dayene. 5ê teşrîna verêne de Hemserekê PYDyî yê ê çaxî Salih Muslîmî bale ante ser ke hêrişê DAÎŞî yê vera Kobanê benê giranêr û venga hêzan ê mîyanneteweyîyan da ke cade dest bierzê mesele.
6ê teşrîna verêne de Heyetê Rayberdişê Merkezî yê HDPyî bi eşkerayîyêke pare kerd ke prosesê çareserîye û Kobanê yewbînan ra cîya nîyê û rayîrê haştîye Kobanê ra derbaz beno. HDPyî seba îfade kerd ke eke înan ra yew destî ra şoro oyo bîn zî do şoro û venga her kesî da ke paştî bido Kobanê.
Rayberê Şarê Kurdî: DAÎŞî rê tawîz çin o, ma do heta peyêne xo ver bidê
Rayberê Şarê Kurdî Abdullah Ocalanî heman roje vat: ”DAÎŞ rêxistinêka viraşte ya” û DAÎŞ sina nê bîr seba hemkaranê xo zî do bibo mesele. Ocalanî seba Kobanê paştdayîş waşt.
Abdullah Ocalanî pêvînayîşê bi birayê xo Mehmet Ocalanî de vat: ”Vera DAÎŞî heta peyêne xo ver bidê. Kobanêyîjî wa heta peyêne xo ver bidê. Her ca de ke tede kurdî û DAÎŞijî ciwîyenê ganî ma xo ver bidê. Vera DAÎŞî tawîzêk do nêro dayene. Heqê çewî çin o ke şarêk qir bikero.Wa kurdî her ca de wurzê payan ser. Eke ewro wina nêkerê siba beno ke do erey bo.”
Kêfweşîya Erdoganî: Kobanê ha kewena
Nê mabênî de hêrişanê vera Kobanê bi giranî hîrê baskan ra dewam kerdêne. Roja ke hêrişî bibî giranêr Tayyîp Erdoganî 7ê êlule de qezaya İslahîye ya Dîlokî de ke sey cepheyê DAÎŞî dîyayêne, PKK û DAÎŞ seke seyci yê mojnayî û vat: ”Tirkîya çend ke vera terorê DAÎŞî ya hende zî vera PKKyî ya. (…) Kobanê zî cara ha kewena.”
Şar vejîya meydanan
Nê vatişê Erdoganî bîyî sebebê destpêkerdişê çalakîyan. Çalakîyê ke 6ê teşrîna verêne de dîyayî destpêkerdene, 7 û 8ê teşrîna verêne de Vakurê Kurdîstanî de vurîyayî serewedaritişê şarî yê bi heybetî. Çalakîyî wextêkê kilmî de xeylêk şaristan û qezayan ra vila bîyî. Polîs û leşkerî zî apey gêrîyayî qereqol û leşkergehan.
Xeylêk şaristanan de qedexeyê tebervejîyayîşî ame îlankerdene, tay şaristanan de zî tankî gêrayêne. Çalakîyan heta 12ê teşrîna verêne dewam kerd. Bi taybetî Amed, Wan, Sêrt, Mêrdîn, Çewlîg, Mûş, Êlih, Îstanbul, Dîlok, Îzmîr û Adana de tewr tay 50 kesî merdî.
Goreyê doneyanê Mudirîya Asayîşî 36 şaristanan de bi temamî 2 hezar û 389 serebûtî qewimîyayî, 48 sivîl û 2 polîsî merdî. 438 sivîl û 331 polîsî birîndar bîyî. 4 hezar û 291 kesî ameyî destbendkerdene û înan ra hezar û 105 kesî ameyî tepiştene.
Goreyê raporê Merkezê Pêroyî yê Komeleya Heqanê Merdiman 46 kesî merdî, 682 kesî zî birîndar bîyî. Goreyê raporî hezar û 974 kesî ameyî destbendkerdene û 323 kesî ameyî tepiştene. Goreyê tay dezgehan ê bînan zî 52 kesî serebûtan de merdî tayê bînan zî vanê 53 kesî merdî. Seba ke derheqê mesele de tehqîqatêko xurt nêame kerdene bîlanço nêameye tesbîtkerdene.
Derheqê merdiman de ke çalakîyanê Kobanê de kişîyayî tehqîqato xurt nêame kerdene la seba polîs û endamanê Hîzbullahî yê ke kişîyayî tehqîqatî ameyî kerdene. Rejîmê Tirkîya serra 2014î ra nata Serewedaritişê 6-8ê Teşrîna Verêne vera HDPyî xebitneno.
Vera sîyasetê kurdî pêlê tepiştişî
Na çarçewe de destpêk de 4ê teşrîna peyêne ya 2016î de Hemserekê HDPyî yê ê çaxî Fîgene Yuksekdag û Selahattîn Demîrtaş, xeylêk wekîlê HDPyî û hemşaredarî ameyî tepiştene. Tewr peyên zî Hemşaredarê Qersî Ayhan Bîlgen, wekîlê verênî yê HDPyî Beyza Ustun û Ayla Akat Ata zî tede xeylêk HDPyîjî ameyî tepiştene.
Hîşyarîya ‘mekanîzmaya darbe’
Abdullah Ocalanî pêvînayîşê 6ê teşrîna verêne de pare kerd ke şerê Kobanê û prosesê çareserîya meseleya kurdan yewbînan ra cîya nîyê û hîşyarîye daye hukmat ke eke wina dewam bikero mekanîzmaya darbe do bikewa dewre.
Balkêş o ke ê rojan de Serekîya Fermandarîya Pêroyî eşkerayîya xo ya 8ê teşrîna verêne de îdîa kerd ke qezaya Kadîfekale ya Îzmîrî de alaya tirkan ameye warardene û vêşnayene. La dima ke Walîtîya Îzmîrî na îdîa tesdîq nêkerde Serekîya Fermandarîye keyepelê xo ra eşkerayîye estarite.
Gefê Erdoganî bêmabên dewam kenê
Çalakîyan ra dima 9ê teşrîna verêne de keyepelê înternetî yê Serekkomarîye de eşkerayîyêke dîyaye. Eşkerayîye îdîa kerdêne ke ‘mabênê çalakîyan û meseleya Kobanê de qet yew eleqe çin o.’
Erdoganî 11ê Teşrîna Verêne de derheqê çalakîyan de qisey kerd û bi vatişê ‘Şima do hesab bidê’ sîyasetmedaranê kurdan rê gef wend.
Kombîyayîşê MGKyî: Vera kurdan şero topyekûn
Rejîmê Tirkîya 30ê teşrîna verêne ya 2014î de Heyetê Asayîşê Mîlîyî (MGK) reyde 10 saet û 20 deqeyan kombîyayîş kerd. Kombîyayîş de bira ‘şerê vera kurdan’ dîyaye. Dima nameyê nê planî bi: ‘Planê Çalakîya Binkerdişî.’ Plan wina bi: ”Çarçewa têkoşînê vera terorî de prosesê çareserîye ame ercnayene û bire ameye dayene ke vera çalakîyanê provakatîfan sîstemê rayaumûmî û komel bêro pawitene.”
Demîrtaşî mehkeme de qala ê çaxî kerd
Hemserekê HDPyî yê ê çaxî Selahattîn Demîrtaşî roniştişê 11ê nîsana 2018î de pêvînayîşê bi hukmatî yê derheqê serewedartişê 6-8ê teşrîna verêne de ra behs kerd.
Demîrtaşî ard ziwan ke destpêkê teşrîna verêne de Serekwezîr Ahmet Davutogluyî reyde pêvînayîş kerdbi û Davutogluyî sozo winasên dabi Demîrtaşî: ”Wa Tirkîya seba Kobanê korîdorêk abikere û verde ke Qamişloyî ra ver bi Kobanê paştdayîş bêro erşawitene.”
Davutogluyî reyna qurretîye kerd!
Demîrtaşî da zanayene ke înan 5-6 rojan pawit la seba ke hukmatî gamêke nêeşte 6ê teşrîna verêne de ey Davutogluyî rê telefon kerd. Davutogluyî zî ci rê wina vat: ”Şima dî û fam kerd ke şima senî hewcedarê ma yê? Rojhelatê Mîyanênî de bê ma pelêk zî nêeşkeno bileqo. Eke kurdî bê ma têbigêrê no yeno sereyê înan. Şima xo rê se kenê bikerê.”
Sere de Fîgene Yuksekdag û Selahattîn Demîrtaş xeylêk HDPyîjan mehkemeyan de waşt ke derheqê Serewedaritişê Kobanê yê 6-8ê Teşrîna Verêne de Musteşarê Asayîşê Rayaumumîye yê ê çaxî Muhammed Dervîşoglu û Wezîrê Karanê Zereyî yê ê çaxî Efkan Ala wa bêrê goştarîkerdene. Labelê no waştiş qet nêame caardene. Çime: ANF
