Dewleta Tirkî, serra 1991 de bi rayîrê îstîxbaratê xo Başûrê Kurdistanî de bi ca bîye û serra 1997 ra tepîya zî bi desan baregehanê xo yê leşkerîyan herême de ya. Rîyê hêrişanê dewleta Tirkî ra heta nika bi seyan sivîlî merdê.
Dewleta Tirkî roja Çarşemeyî bi teyareyanê xo yê şerî serê herêma Dêralokê ya Başûrê Kurdistanî de bombayî varnayî û netîceyê hêrişan de 4 sivîlî şehîd bîyî. Şaro ke wazeno baregehê leşkeranê Tirkan ûca ra bêrê wedartene wesayîtê ke zereyê Baregehê Leşkerî yê Sirê de bîyî vêşnayî. Welatijan adir nayî tayê tankan ra. 2 leşkerê Tirkan hetê şarî ra esîr ameyî girewtene. Şarî leşkerî teslîmê hêzanê pêşmergeyî kerdî.
Leşkeranê Tirkan zî serê şarê sivîlî de guleyî varnayî û netîce de 2 sivilî şehîd bîyî. Dima ra wezîrê Karê Teberî yê Tirkan Mevlut Çavuşogluyî bi telefon serekwezîrê Başûrê Kurdistanî Nêçîrvan Berzanîyî dir qisey kerd. Berzanîyî vat ke înan derheqê qewimîyayîşanê ke Duhok de virazîyayê cipersayîş dayo destpêkerdene. Ma waşt qalê baregehanê îstîxbarat û leşkerîyan ê dewleta Tirkî yê Başûrê Kurdistanî û amacanê înan bikerê.
Kampê dewleta tirkî yê ke herêma de yê
Serra 1997 de dimayê operasyonê ‘teberê sînorî’ yê bi nameyê ‘Balyoz’î dewleta Tirkî merkezê xo yê îstîxbaratî yê Başûrî açarnayî kampanê leşkerîyan.
Nika Bamernê, Şeladizê, Batûfa, Kanîmasî, Kiribî, Sinekê, Sirî, Kubkê, Kumrî, Koxê Sipî, Serê Zêr, Gelîyê Zaxo û Amedîye de baregehê leşkerî yê Tirkîya û Hewlêr, Duhok, Zaxo û Amedîye de zî beşê Organîzasyonê Îstîxbaratî yê Tirkan (MÎT) estê. Serra 2014 ra dima Tirkîya Başîka, Soran û Kalaçolanê de zî kampî akerdî.
Karê îstîxbaratî
Yew karo ke dewleta Tirkî Başûrê Kurdistanî de giranîya xo daya ser, karê îstîxbaratî yo. Yeno zanayene ke MÎT û îstîxbaratê PDKyî Parastin pîya têgêrenê.
Tayê sazîyê medya yê PDKyî ke dewleta Tirkî seba awankerdişê înan ‘destek û kede daya’, operasyonanê afernayîşê atmosferê xapênayîşî de yenê şuxulnayene. Yeno zanayene, mîyanê nê organanê çapemenîye de kesê ke rasterast MÎTî rê xebitênê, estê. Dewleta Tirkî sere de herêma PDKyî de la nê wextanê peyênan de Silêmanî, Helebçe û Germîyanê ke kewenê kontrolê YNKyî de zî merkezê îstîxbaratî akerdê. Herêma sey Kerkûkî de, ke Tirkmenî zî tede estê, Cepheyê Tirkmenan ê Iraqî yo ke hetê MÎTî ra ameyo awankerdene û serkêşê ci Erşad Salihî yo, partî û şexsê sey ê yenê şuxulnayene.
Halo stratejîk ê kampan
Kampê dewleta Tirkî yê ke Başûrê Kurdistanî de yê, berê sînorî yê Xabûrî ra dest pêkenê û serê sînorî ra heta herêma Soranî dewam kenê. Seba ke herêmanê Xinêrê, Xakurkê û Kelaşînî bikero hedef, kampa Sidêka esta. Heman wextî de Dîyana, Çoman û dorê înan de zî hêzê xo yê leşkerîyî bica kerdê. Bi rayîrê nê hêzî kena ke Qendîlî ser o zext bikero. Herêma Raperînî ya ke başûrê Qendîlî de ya, ke kontrolê YNKyî de ya, Ranya Sengeser û Qeladizê de, dimayo ke DYAyîyan tewrikî kerdî sereyê leşkeranê Tirkî ra, na herême de endamê îstîxbaratî yê û leşkerê Tirkan nemendî.
Kamp û amacê înan
Berê sînorî yê Xabûrî ra ver bi rojakewtena ci Batûfa, Bamernê, Amedîye, Dêralûk û Şeladizê de kampê Tirkan estê. Ma bala xo bidê detayanê înan ser:
* Amacê kampanê ke Batûfa, Bamernê û Amedîye de yê, hem kontrolkerdişê herêmanê Heftanîn û Metîna yê vakûrî yo, hem zî şuxulnayîşê înan hemverê hêrîşêkê muhtemelî de yo. Bi kampa sînorî ya Kanîmasî ya ke vernîya Bamernê de ya zî yeno waştene ke herêma Heftanînî ser o zext bêro kerdene.
* Bi rayîrê kampanê Amedîye, Dêrelûk û Şeladizê wazenê ke herêmanê Zap û Zagrosî kontrol bikerê.
* Operasyonê Zapî yê 2008an de ke artêşa Tirkî tede bin kewte, ameyêne waştene ke Çemçê ya mîyanê Zap û Zagrosî kontrol bikerê. Labelê artêşa Tirkî ya ke helîkopterêkê ci tîya ame fînayene û bi desan leşkerê ci ameyî kiştene, neçar mende ke xo peyde bianco.
* Serê sînorê Zapî de, mîyanê Alaya 49. ya leşkerîye de Çelê, Girê, Şikêr, Sîvrîtepe, Serê Sêvê de, tabûra topan a hêrişî, qereqolê Bilican, Xantepe, Ertûş û qilê Kale, Koordîne û Elîşêrî estê.
* Dêralûkê ra ver bi başûrrojakewtena Başûrê Kurdistanî de herêmanê Barzan, Mêrgesor û Soranî de kampî estê.
* Herêmanê Sengeser, Ranya û Qeladizê de zî amaco bingeyên, Qendîl o.
*Herêma Cîloyî de ya ke vakûrê herêmanê Xinêrê û Xakurkê de ya, qereqolê Oremar û Şitazinê; sînorê Avaşînî de qereqolê Bêsosin, Herkî, Girê Nereze, Bezele û Rûbarokî; Xakurkê de zî qereqol û baregehê Xapiskê, Harûna û qilê Konserve estê.
Fîyaskoyê teberê sînonorî
Dewleta Tirkî serra 1983 ra tepîya hemberê PKKyî de operasyonê ‘teberê sînorî’ viraştî. Hemeyan rê zî nameyê ‘pîlî’ ameyî dayene û înan ra tu yew bi ser nêkewt. Ma bîyarê xo vîrî:
* Dewleta Tirkî, operasyonê xo yê destpêkî yê ‘teberê sînorî’, serra 1983 de dimayê ‘Peymana Hemkarîye û Asayîşî ya Sînorî’ ya mabênê Kenan Evren û Bexda de amî îmzakerdene, viraşt. Operasyonî 25ê Gulane de dest pêkerd û 7 hezar leşkerî tewrê ci bîyî.
* Dimayo ke PKKyî Vakûrê Kurdistanî de dest bi çalakîyanê xo yê çekdarîyan kerd, Teşrîna verêne ya 1984 de operasyono dîyin ame viraştene û bin kewt.
* Operasyono hîrêyin 12ê Tebaxa 1986 de ame viraştene û pîya bi yê PKKyî kampê PDKyî zî ameybî hedefgirewtene. Sivîlî zî tede xeylî pêşmergeyî şehîd kewtî.
* Artêşa Tirkî 12ê Teşrîna verêne 1992 de bi 15 hezarî leşkeran, bi rayîrê bejahî bi tank, top, obusan û hewa ra zî bi helîkopter û teyareyanê şerî dest bi operasyonêkê neweyî kerd. La tena 20 rojan eşkaye hemverê gerîlayan de vindero.
* Di operasyonê bînî ameyî kerdene, ke netîceyê înan cîya nêbî; 10ê Hezîran a 1993 de û 28ê Çile ya 1994 de.
* Artêşa Tirkî 6ê Sibat a 1994î de herêmanê Mezrê û Karîyêderî kerd hedef û ancî bin kewte.
* Nîsan a 1994î de heman herême de operasyon viraşt û netîceyê xo bi sey înan ê verî.
* Artêşa Tirkî, dimayê Têgêrayîşê Îşxalê Qibrisî ra, ‘operasyonê tewr pîlî yê teberê sînorî’ bi nameyê ‘Çelîkî’ 20ê Adare 1995 de viraşt. Bi fermandarîya 13 generalan 35 hezar leşkerî tewrê operasyonî bîyî û hedefê înan de Heftanîn estbi. No operasyono ke PDKyî zî paştî dayêne ci, 45 rojan dewam kerd.
* Artêşa Tirkî bi şîyayîşê serran ra hûmara xo ya leşkeran û teknîkî zêde kerde. Nameyê ‘Balyozî’ dîya operasyonê destpêkê serra 1997î. No operasyono ke 14ê Gulan a 1997 de dest pêkerd bi 50 hezarî leşkeran ame rayraberdene. Dimayo ke di helîkopterê artêşa Tirkî ameyî fînayene û fermandarê operasyonî ameyî kiştene, operasyon qedîya.
* Dewleta Tirkî ke bi ‘Balyozî’ zî çîyêk bi dest nêfîna, na rey menga Êlule de bi 100 tank û 10 hezarî leşkeran newe ra dest bi operasyonêkê ‘teberê sînorî’ kerd. Nameyê nê operasyonî ke PDKyî zî paştî dayêne ci ‘Çekîç’ bi û sey ‘Balyozî’ no zî bin kewt.
* Wisarê 1998an de na rey bi 40 hezarî leşkeran, bi nameyê ‘Mûratî’ operasyonêk viraşt, kewte mîyanê Başûrê Kurdistanî, la çîyo ke waştêne bi dest nêfîna.
* Serra 1999 de artêşa Tirkî reya 24. vejîyaye operasyonê ‘teberê sînorî’. Netîceyê nê operasyonî yê bi nameyê ‘Sandvîçî’ zî sey înan ê verî bi.
* Artêşa Tirkî pîya bi PDKyî 4ê Gulan a 2000î de hêrişê Heftanînî kerd û neçar mende ke 4 rojan ra dima xo peyde bianco.
* Operasyonê ‘teberê sînorî’ yo 25. ê artêşa Tirkî, Kanûn a 2007î de bi destekê hewayî ame viraştene. No operasyon bi giranî bi hêrişanê hewayîyan ame kerdene û tu netîce bi dest nêfîna.
* Yaşar Buyukanitî bi pêramotişêkê pîlî, 21ê Sibat a 2008î de bi nameyê ‘Guneş Harekati’ herêma Zapî de operasyonêk da destpêkerdene. Hemverê nê operasyonî de xoverdayîşêko pîl ame ramotene. Bi desan leşkerê artêşa Tirkî ameyî kiştene û helîkopterêkê înan ame fînayene. Artêşa Tirkî roja 29ê Sibate de bi zor xo herême ra xelisna.
