Hemserekê Konseya Rayberdişî ya KCKyî Cemîl Bayikî cewab da persanê Enstîtuya Aştîye ya Kurdî (Kurdish Peace Institute). Roportajo vizêr www.kurdishpeace.org de îngîlîzkî ame weşanayene ra qismêk wina yo:
Tikîya de vîjnayîşî nêzdî bîyî. Meseleya kurdan û vîjnayoxê kurdî eşkenê netîceya vîjnayîşî bewlî bikerê. Şima vîjnayîşan senî vînenî?
Seke yeno zanayene erdlerzê 6ê sibate de rîyê îqtîdarê AKPyî yo raşt reyna vejîya werte. Şarê Tirkîya vîneno ke îqtîdar heme çimeyanê Tirkîya şerê vera kurdan û PKKyî de xerc keno û fatûrayê nê şar bi bedelê girdî dano. Ma sey têgêrayîşî nê demê dejî de qerarê vindarnayîşê çalakîyanê leşkerîyan girewt. Îqtîdarê AKP-MHPyî îhtîmalo pîlo ke vîjnayîşan wexto ke ameyo bewlîkerdene de do mekero. Eslê xo de vînî kerdo. Ez vana qey tarîxê Tirkîya de çirey hendê nika dizdîye nêbîye. Heme merdimê Erdoganî bi rantî rojdem de yê. Ekonomîya Tirkîya rijîyaya. Problemê AKPyî bi sîyasetê dinya est o. Eşkera yo ke Erdogan do vîjnayîşê verênî de şiro. Bêşik erdlerz do tesîrê vîjnayîşan zî bikero. îqtîdar xora miheqeq nê ercneno. Îtîfaqê Kede û Azadîye yo ke serkêşîya HDPyî de ame ronayene do rewşa vîjnayîşî bewlî bikero. Îtîfaqê cumhur û mîletî nê zaf hole zanê. Nê wird îtîfaqî zî zanê ke heta ke paştîdayîşê HDPyî çînêbo ê nêeşkenê ser bikewê. Vîjnayîşî çiwext benê wa bibê do netîceya ci mebedilîyo. Îqtîdar îhtîmalo pîlo ke do HDPyî biqefilno. HDP û hêzê demokratîkî do rewşe biercnê û alternatîfanê xo hazir bikerê.
Tirkîya bi îdîaya PKK ûca de yo, Rojawanî bi hêrişê erdî tehdît keno. Tekîlîya şima bi Rojawanî senîn a, no hêriş do senî tesîr bikero?
Senî ke Tirkîya îdîa kena PKK ne herra Sûrîye de ne zî Rojawanî semedê tehdîtkerdişê Tirkîya şuxulneno. Na bi temamî zûra Tirkîya ya. Semedê hêrişanê xo yê qirkeran wazena sebeban bivîna. Raşt o PKK seba ke Sûrîye de vera DAIŞî kurdan, ereban, xirîstîyanan, merdimîye bipawo şi Rojawan. PKKyî şerê vera DAIŞî e bedelê girdî dayî. Îradeyê DAIŞî şikit û merdimîye rê da qezenckerdene. Bitaybetî wextê Kobanê de îqtîdarê AKPyî senî paştî daye DAIŞî her kes zano. PKK badê binkewtişê DAIŞî Rojawan ra vejîya; têna tay embazê ma yê nêweş, extîyar û birîndarî ûca mendî.
Nika dewleta tirke wazena badê Efrîn, Serêkanîyê û Girê Sipî reyna vera Rojawanî hêrişê îşxalî bikera. Kenê ke pê zûra PKK ûca de yo xo heqdar ramojnê. Seke mi vat no raşt nîyo. Xora Erdogan xo sey xalîfeyê 5. yê Osmanîyan vîneno. Tirkîya pê paştîya NATOyî hêrişê kurdan kena. Hem bi paştîdayîşê NATOyî bi dengeyanê Amerîka-Rûsya kay kena hem zî Afrîkaya Vakure ra heta Sûrîye-Rojawan, Iraq û Başûrê Kurdistanî hêrişan de sînor nas nêkena. Coka îqtîdaro faşîst ê AKPyî têna kurdan nê Rojhelatê Mîyanênî tehdît keno. Heta goreyê mi zor dano sîyasetê dinya zî.
Eke Tirkîya hêriş bikero no do têna tesîrê kurdan nêkero. Harekatê îşxalî yê Tirkîya do sey wird hêrişanê verênan ne rehat bo ne zî ser bikewo. Şaranê Rojawanî prosesanê verênan ra ders û netîceyê girdî vetî. Eşkerayîyanê xo de zî vanê ke înan vera hêrişê îşxalî hazirîya xo kerda. Bê têkoşîn û serkewtişî yewna rayîrê kurdan çîn o. Xora biwazê bar bikerî zî çayê înan çîn o ke şirê. Ez pê bawer a ke şarê Rojawanî do destûrê îşxalî medê.
Seba ke Kurdistan bîya çar parçe, no nîno na mana ke kurdî yewbînan ra qerfîyayî. Eke hêrişê vera Rojawnaî bêro kerdene do heme kurdî bibê yew û vera nê vejîyê. Bi qala kilme eke harekatê îşxalî yê hirêne yê vera Rojawanî dest pêbikero Kurdistan de do potensîyelê têkoşînî yo newe vejîyo werte. Tirkîya ke wazena kurdanê Rojawanî bieciqno, beno ke meseleya kurdan a dahîna girde rî bi rî bimano û mecbûr bimano ke îradeyê kurdan qebul bikero.
Erdogan semedê hêrişî keno ke paştîdayîşê Amerîka û Rûsya bîgêro û seba ke Îdareyê Xoserî hedef bîgêro keno tekîlîyanê bi Sûrîye normal bikero. Şima na rewşe senî ercnenê?
Eslê xo de tekîlîya Rûsya û Tirkîya tim problemin ê. Polîtîkayanê dinya û herême de zafene yewbînan ra dûr ê. Tirkîya endamîya xo ya NATOyî şuxulenena. Wird hetî zî goreyê menfeatê xo yewbînan şuxulnenê. Amerîka zî zaf hole zana ke dewleta AKPyî ha se kena. Seba ke Tirkîya endamêka muhîm a NATOyî ya, goreyê nê nêdîyê ci bena. Zaf vejîyayîşê polîtîkî yê îqtîdarê Erdoganî goreyê menfetatê Amerîka û Ewropa nîyê la rixmê nê Amerîka vengê xo nêvejena. AKP zî nê ra paştî geno û na çarçewe de keno ke Amerîka û Ewropa zafêr tewîz bidê.
Erdogan û îqtîdarê AKP-MHPyî her hetî ra tengayî ancenê. Bitaybetî wextê vîjnayîşan de wazenê nefesê rehetî bîgêrê. Erdogan polîtîkaya Sûrîye de tengayî de yo. Eke wina nêbîyêne nêkewtêne peyê pêkerdişê bi Sûrîye. Seba ke Erdogan û AKP zaf tengayî de yê wazenê tekîlîya xo bi Sûrîye hole bikerê. Îqtîdarê AKPyî paştî dano çeteyanê sey DAIŞ û Nusra. Heta ke Tirkîya paştîdayîşê xo yê çeteyan cameverdo û cayê ke îşxal kerdî ra mevejîyo tekîlîya Tirkîya û Sûrîye normal nêbena.
Seba ke Rojawan de verê pêkewtişan bêro girewtene, çareserîyêka senî hewce kena?
Rojawan des serran ra zafêr o ke xo bi modelê xoserîya demokratîke îdare keno. Tîya her bawerî û kulturî cuya demorkatîk a azade ciwîyenê. Semedê çareserî ganî Sûrîye bibo demokratîk. Sûrîye ganî Îdareyê Xoserî yê Rojawanî qebul bikero. No Sûrîye zehîf nêkeno, dahîna hêz dano ci. Şaranê Rojawanî semedê cuya demokratîk a azade bedelê girdî dayî, bêşik ê do wayîrê statuyê xo yê xoserî bivejîyê. Kam ke wazeno wa Sûrîye bibo demokratîk ganî paştî bido Rojawanî. Ma semedê averberdişê çareserî paştî danê her qeyde cehdkerdişî.
Amerîka PKKyî sey ”rêxistina terorî” pênas keno û şerê vera kurdan de paştîdayîşê leşkerî û sîyasîyî dana dewleta tirke. Şima nê sûcdarkerdişî rê vanê se?
Ez verî nê vajî, seba ke Amerîka PKKyî sey ”rêxistina terorî” pênas keno, na neheqîya gird a. Amerîka zî zaf hole zana ke PKK têgêrayîşêko terorîst nîyo. PKK heqanê şaran paweno. Kurdî sey şarî yenê înkarkerdene. Ziwanê teran zî est o. Ziwanê kurdan fermî de nîno naskerdene. Şarê bi dez hezar mîlyonan sey çînbîyaye hesibyeno û ziwanê ci yê dayîke yeno redkerdene. No senî yew çîyo, raşta zî ganî empatî bêro kerdene. Rixmê nê şarê kurdî serkêşîya PKKyî de bi zanayîşê netewa demokratîke nêzdîyê şarê Tirkîya beno. Têgêrayîşo winayên senî beno terorîst?
PKK tim goreyê şertan û ehleqê şerî têgêreno. Ma bi Grûba Vengdayîşî ya Cenevere ya Neteweyanê Yewbîyayeyan 90yan de di pêkerdişî îmza kerdî. Ma soz dayo ke goreyê Qanûnanê Şerî yê MÎyannetweyî têbigêrê. Ma tim pêkerdişî esas girewtî, sozê xo tepişt la dewleta tirke verê çimanê dinya di nê pêkerdişî binpay kerdî, sûcê şerî kena. Dewleta tirke pê avanjtajê endamîya NATOyî heme pêkerdişan binpay kena û vera kurdan sûcanê şerî de sînor nas nêkena. Amerîka zî nê şerê vera kurdan de her hetî ra paştîdayîşê girdî dana dewleta tirke. Tirkîya bi paştîdayîşê Amerîka, Yewîya Ewropa û NATOyî hêrişê kurdan kena. Semedê menfeatê dewletan azadîya şarêkî yena qûrbankerdene.
Şima hukmatê tirkî ra semedê haştîye senî gamen pawêne ke bawerîya şima ci rê bibo?
Rayber Apo eslê xo de semedê çareyî zaf çî nêwezano. Têna wazeno îradeyê haştîye û demokrasîyî bivîno. Hewce nêkeno dewleta tirke zaf gaman bierzo. Têna wa taktîk û tewiranê xo yê verênan caverdo û bi hewayêkê giranî nêzdîyê haştîye û çareyî bibo. Ganî Rayber Apoyî reyde pêvînayîşî dest pêbikerê. Prosesê muzakereyî wina eşkeno bêro destpêkerdene.
Sere de Amerîka komelê mîyannetweyî ra pawitişê şima est o?
Na babete de pawitişê ma est o. Amerîka û komelê mîyannteweyî raşta zî eşkenê zaf çî bikerê. Eşkenê şirê dewleta tirke ser. Amerîka ra nêbîyêne dewleta tirke nêeşkayêne 40 serrî nê şerî bikero. Nê ma zî dewleta tirke zî zaf hole zana. Coka rolê Amerîka û komelê mîyanneteweyî muhîm o. Ganî şiro dewleta tirke ser ke wa stratejî û konseptê şerî caverdo, semedê çareserîya demokratîk û sîyasîyî game bierzo.
