Li Tirkiyeyê, Rojhilata Navîn û Cîhanê pirsgirêkên cûda yên civakê û xwezayê hene. Bi avakirina pergala dewletê qaşo dê pirsgirêkên civakan û ya xwezayê heta radeyekê bihatiban çareserkirin.
Pergala dewletê ji dema Sumeriyan heta îro heye. Ev jî nêzî 5 hezar sal e. Bi gelek birdozî, ol û mezhebên cûda ev dewletana û civakên Cîhanê hatine rêvebirin. Xweza xistine bin rept û zepta xwe. Pergalên koledarî, lîberalîzîm, sosyalîzma real, pergala şerîetê, netew dewletê û hwd. hatine ceribandin.
Belê qasî tê xwestin tu pergalan çareserî ji pirsgirêkên civakê û xwezayê re ne anîn e. Berevajî pirsgirêk kûrtir û mezintir kirine. Gorî dîrokzan û pisporan tê gotin ku 5 hezar salên dema dewletbunê de, ji sedî 75’ê wî bi şer û pevçûnan derbas bûye.
Şer û pevçûnan qetlîam li ser civakan, li ser xwezayê kiriye. Mirovahî birçî û xîzan hiştiye. Lawir kuştine û jîngeha wan xerap kiriye. Îro jî ev berdewam e.
Ji ber bîrdozî û pergalên dijî xwezaya mirovan û xwezayê, mirovahî ketiye nava qeyraneke kûr. Xweza jî li ber pêla talan û tunekirinê ye. Mîzaniya xwezayê jî bi lezgînî tête xirabkirin.
Ber hindê hewcehî bi bîrdoziyek û pergalek nû ya rêveberiya civakê û parastina xwezayê heye. Ew jî bîrdoziya demokratik modernîtê û pergala konfederal ya neteweya demokratîk û xweser e. Pêve girêdayî demokrasiya radîkal e.
Bê guman her pênaseyeke ji vana hewcehiya wan bi şîroveyên kûr ê berfireh heye. Ji ber ku derfeta me nîne ez dê tenê bi kurtî behsa pergala netewa demokratîk bikim û ka çareseriiyên çawa pêşniyarî mirovahî û civakan dike.
Îro li Tirkiyeyê û Rojhilata Navîn hinek pirsgirêkên esasî hene. Dijbertî an jî nenaskirina ol û mezheban. 2. Dijbertî an jî nenaskirina kême etnîsîtan û netewan. 3. Dijbertiya jinan û newekheviya jin û mêran. 4. Newekheviya karker, karmend, xizanan û dewlemendan. 5. Ji hela dewlemendan ve talankirin û xerap kirina xwezayê.
Bê guman gelek pirsgirêkên din jî hene belê wekî yên sereke mirov dikare vana destnîşan bike.
Wekî mînak, eger em li ser avabûna Dewleta Tirk hinekî rawestin; dibêje yek dewlet, yek al, yek ziman, yek netew, yek ol, yek mezhep û hwd.
Belê tê zanîn ku Rojhilata Navîn û Anatoliya dergûşa mirovahiyê ye. Gelek ol, etnîsîte, netew bihev re jiyane û niha jî dijîn. Çandên cuda avakirine.
Di dîroka kevin de mirovahî jin wekî xwedawendan pênase kiriye û pîroz dîtiye. Beriya dewletbûnê jiyana komînal û demokrasiyeke qilasîk jiyayîne. Xwe wekî parçeyekî xwezayî dîtine û xweza dayîka duwemîn qebûl kirine û parastine. Rêz ji hemû zindiyan re girtine.
Bi dewletbûnê ev feraseta gorî rastiya civak û xwezayê hate xirabkirin. Pergala Demokratîk modernîte, konfederalîzma neteweya demokratik û xweser bi wî ve girêdayî demokrasiya radîkal ser hîmê cerbên dîrokî û heqîqeta mirovahî û xwezayê xwe ji nû ve ava dike û dixwaze pirsgirêkên heyî çareser bike. Mirovahî û xwezayê ji qeyranên wî heta radeyekê rizgar bike.
Divê serî de ev bête gotin; her çiqas serdestan gotibe dewlet a gel e, di rastiyê de ev pergal a serdestan e. Xizmeta berjewendiyên wan dike. Ser civak û xwezayê talankerî, xwînmijî, zorê pêktîne. Şerker e. Civakê alî jin û mêr de alî dewlemen û xîzanan de alî netwan de û alî ol û mezheban de parçe dike. Dijmatiya gelan pêş dixe.
Bîrdoziya demokratîk modernîtê dijberê pergala dewletê, pergala gelan neteweya demokratîk, xweser û konfederalîzmê pêşniyar dike. Ev pergal ji jêr de civakê ser esasê demokratîk bi aweyeke konfederal, di bine sêwana meclisan de ser hîmê civaka ehlaqî û demokratîk bi rêxistin dike. Gorî ol, netew, xwestekên civakî di nava pergalê de xweseriyan, eyaletan avadike. Bi dewletên cîran an jî herêmî re ser esasê demokrasiyê konfederalîzma aborî, çandî, artêşî û hwd avadike.
Nava pergala xwe û Cîhanê de gelan, ol û mezheban, jin û mêran wek hev dibine û azadî, wekhevî û xwe rêveberiya wan bi awayên xweser misoger dike. Nakokiya navbera dewlemend û xîzanan de bi aweyeke komînal û demokratik çareser dike.
Li himberê şer, aştiyê diparêze. Îro eger bîrdozî û pergala demokratîk modernîtê û netewa demokratik bête pêşxistin û qebûlkirin; dê hem li Tirkiyeyê, hem jî li Rojhilata Navîn ev pirsgirêkên sereke û yên din bene çareserkirin. Aştî û demokrasî bête misogerkirin û pêşî li hemû êrişîn ji derve têne kirin bêne astengkirin. Heyînên herêmê bikeve xizmeta gelan û pêşketin çêbibe. Xweza û civak dê gorî heqîqeta xwe jiyanek aram û serbilind bijî.
