Kurdistan de çend serrî yo roja 15ê Gulane sey Roşanê Ziwanê Kurdî yena bimbarekkerdene. No roşan her ke şino mîyanê kurdan de bale anjeno. Têkoşînê azadîye çiqas ke pîl beno, girîngîya ziwanî zî pîl bena. Ziwannas Celadet Elî Bedirxan meqaleyêka xo de nuseno ke “ziwan domanê kurdan o”. Kurdî êdî nê serranê peyênan de wayîrê domanê xo vejîyenê, qayîtê ey benê û weşîya ey sero vindenê. Hemvervatoxa Komîsyonê Ziwan û Kulturî yê DEM Partî Cemîle Turhalli derheqê Roşanê Ziwanê Kurdî de Xwebûn. Orgî rê qisey kerd.
Turhalli girîngîya 15ê Gulane sero nê ercnayîşî kerdî: “15ê gulana 1932yî de roşnvîro kurd Celadet Elî Bedirxan û embazanê ci Şam de dest pê weşanê kovara Hawarî kerd. Na roje seba kurdan bîye sey rojêka tarîxî ke reya yewine kovarêka kurdkî bi alfabeya latînkî weşanîyaye. Alfabeya latînkî seba ziwanê kurdkî ameya zelalkerdene. Seke destpêkê kovara Hawarî de ameyo vatiş, ‘Hawar vengê zanayîşî yo. Zanayîş xo şinasnayîş o. Xoşinasnayîş ma rê rayîrê felat û weşîye akeno’. Seba aye semedê mi na roje, roja xoverdayîşê kurdan a. Nika zî no xoverdayîş bîyo her roje.”
Goristanê ziwanan
Hemvervatoxe Turhalli bale ante polîtîkaya netewe-dewlete ser û wina vat: “Seserra 20. de xeylê welatê dinya rîyê polîtîkayanê yew pawitox û netewe-dewlete ra bîyî goristanê ziwanan. Sîstemê netewe-dewleta ke dişmenê demokrasî ya, bi polîtîkaya qirkerdişê kultur û ziwanî perwerdeyê yew ziwanî şarî rê ferz kerdo. Dewlete hem hêrîşê erdê kurdan hem zî ziwanê înan kerdo. Komara Tirkîya ziwanê kurdî defacto qedexe kerdo. Asîmîlasyonî reyde waşto ke no ziwan orte ra wedarîyo. Hema zî no qedexekerdiş dewam keno. Nika zî bi mîlyonan gedeyê kurdanê ke nê welatî de ciwîyenê, na heqa bingeyin û globale ra bêpar ê.”
Kirmanckî zehmetîye anjena
Turhalli ard ziwan ke serranê peyênan de kurdî polîtîze bîyî û wina qisey kerd: “Her ca de sazîyê kurdan est ê. Hunerê înan, partîyê înan, dîyasporaya înan est ê. Hişmendîya înan bîya zede, na hişmendîye ê mobîlîze zî kerdê. No mobîlîzekerdiş ganî mîyanê şarî de serkewtiş peyda bikero. Çi heyfo ke gorêba naye, têkoşîno kurdkî aver nêşîyo. Çunke nika herinda asîmîlasyonî de oto-asîmîlasyon virazîyayo. No zî bi nimitkî yew şîdet o. La şîdetanê bînan ra cîyayîya ey, zerreyê ci de qebulkerdiş est o. Bakûr de şima xo ra zanê di lehçeyî yenê qiseykerdene. Nê kurmancî û kirmanckî yê. Dîyalektanê kurdkî ra kurmancî de hetê edebîyat û hunerî ra kullîyat virazîyayo, labelê dîyalektê kirmanckî nêyameyo na merhale. Reyna zî statuyê ziwanê kurdkî çin o, no problem semedê ameyoxê ziwanî problemêko pîl o. Çunke bêstatuyîye vîndîbîyayîşê heme ziwanan ana. Bi taybetî kirmanckî zaf zirar vînena. Hûmara kirmancan-zazayan kêmî ya. Asîmîlasyon û polîtîkayanê taybetan înan sero zaf tesîr kerdo. Xo ra şima zanê UNESCO rewşa ziwanê kurdkî binê tehlûkeyê pîlî de vîneno. Nika yew keye de di nesilî ziwanê xo de qale nêkenê. Badê cû nesilo bîn nêreseno ziwanê dayike û o ziwan nêmaneno. Wina aseno ke yew keye de domanî pî û maya xo reyde maalesef qale nêkenê.”
Wa îtîbarê kurdkî bizêdîyo
Hemvervatoxe Turhalli îfade kerd ke ganî kurdî têkoşînê xo xurt bikerê, vernîya oto-asîmîlasyonî bigêrê û wina vat: “Ziwan nîşanê nasname û statuyê sîyasî yê şaran o. No nasname ganî her ca de bala her kesî bianco û îtîbar bigêro. Heta ke ziwan nêbî ziwanê sukan, çi heyfo ke o ziwan aver nêşino. Seba aye ganî no ziwan warê pêroyî de bêro şixulnayene. Yewin nîyo ke dewlete nê îmkanî bido destê to. Ma bi qewetê sazîyanê xo yê rêxistinan eşkenê nê sîstemî zî awan bikerê. Rêxistinê kurdan ganî bi hesasîyet na babete sero vinderê. Verî ganî mabênê dîyalektan de hîyerarşî nêvirazîyo. Semedê ameyoxî projeyî bêrê amadekerdene. Kurdî bi komelanê xo semedê ziwanî xususî bivinderê. Bi destê şaredarîyan ganî her qeza de mudirîyetê ziwanê kurdkî bêro awankerdene. Weçînayîşê her çî de vernî de şertê kurdkî bibo. Şaredarî heme ca de nameyê parkan û cehdeyan kurdkî binusê û anonsanê xo kurdkî bikerê. Kreş, keyeyê kayan û kursan abikerê. Kitabanê kurdkîyan bê pere vila bikerê. Kam ziwanê kurdkî zano îtîbar bigêro ke wa teşwîq bivirazîyo. Şima zanê verê cû şarê ma wexto ke tirkî nêzanayêne şerm kerdêne. Nika zî ganî seba ke kurdkî nêzano şerm bikero û wa bizano ke rûmetê ziwanê ey est o.”
