Bajarê Kurdistanî de çarçeweya polîtîkayê şerê taybetî de cuya komelî hetê komê dînperestan ra yeno hedef girewtiş. Nê komê dînperestî bi paştîdayîşê îqtîdarî xo Kurdistan de rêxistin kenê û bi taybetî xo cinî û tutan ser de bîyaye kenê. Çewlîg de serê dînî de cinî û tutan rê teda yena kerdiş û raşteyê komelî de azadîya cinîyan yena sînorkerdiş û perwerdeyê dînî tutan rê yeno ferzkerdiş. Cinîyê Çewlîgî tedaya ke binê nameyê dînî de yena kerdiş ercnayî.
Emîne Hanaye ta ke îmam hatîbî ra mezun bîya dîyar kerd ke Çewlîg de ewnîyayîşêk şaş ê dînî esto û hemverê cinîyan de teda esta. Emîneye vat ke astengî û sînorkerdişê serê cinîyan girêdayeyê dînî yo û wina vat: “Tutî bi zorî yenê piştiş. Fistanê derg xoradîyenê. Seba ke ‘gijikê xo bigêrî’ şirawîyenê medreseyan. Herinda ke şêrî mekteban şinê medreseyan. Dîn bi musnayîşî yeno musnayîş. Keye ganî tutanê xo xeberdar bikero. Ganî raştî bêra vatiş. Medrese nê çîyan nêkenê. Ma mîyanenê medreseyan zanê. Girêdayeyê dîyanetî yê.”
‘Na teda verê cû ra nata esta’
Emîneye dewamê qiseykerdişê xo de da zanayîş ke caardişê serê cinîyan tena bi girewtiş û akerdişî reyde eleqedar nîyo û her tewirê tedayan serê cinîyan de esto. Emîneye qiseykerdişê xo de wina vat: “Seregirewtiş ya zî sereakerde ferq nêkeno. Wexto ke cinî kewenê otobusan bale ancenê. Cinî sey cuya keyeyî teber de zî binê zextan de ya. Seregirewtiş bi înan yeno ferzkerdiş. Wexto ke sere akerde bî vanê ‘ti sereakerde ya’, wexto ke girewte biba zî vanê ‘ti zaf girewte ya’. Bi no hawa tedayan kenê. Cinîyê ke xebetîyenê şinê keye û heme bar milê înan ser de maneno. Mêrdeyê înan zî seke no karê înan yê keyeyê bo ferz kenê. Teda nika ra nê verê cû ra nata esta.”
‘Teda bi tutan zî yena kerdiş’
Emîneye ard ziwan ke tutîye de teda serê cinîyan de esta û wina qiseykerdişê xo peynî kerd: “Çewlîg de binê nameyê dînî de hetê komelî ra teda bi cinîyan yena kerdiş. Cinî wexto ke hema emrê xo yê tutîye de ya raştê tedayan yena. Azadîye ra bêpar yena verdayîş. Cinî sey haletêk, sey robot yena dîyîş û wazenê cinî sere çewt bikera.”
‘Binê nameyê olî de yenê şixulnayîş’
Cinîya bi nameyê Hacer Vurale zî eşkera kerd ke semedo ke zîhnîyetê serdestî yê kalikan bêro dewamkerdiş, cinî yena sînorkerdiş û nê ercnayîşan kerd: “Komel de merdim seba menfîetê xo dînî şuxilneno. Cinîyan ser de teda esta. Vanê ke ‘ganî cinî keyeyê xo de ronişa, bi tesetur ba, sey camêrdî qisey nêkera, vatişê camêrdî nêbirna, ganî cinî tena bişixulî, çay û kahweyê camêrdî bîyarî verê înan’. Tutan ser de zî ferzkerdişê dînî esto. Tute semedo ke bi şeklêk şaş musenê dînî, mexdur benê. Çewlîg de tutî emrê şenikîye de yenê girewtiş û erşawîyenê kursê Kuranî. Ne waştişê tutan, semedo ke çîyê derzkerde estê xeylê kesî dînî ra dûrî kewenê.”
Tutan şirawenê îmam hatîp û medreseyan
Cinîya bi nameyê Aleyna Baytake zî dîyar kerd ke komel de rolê cinî xeylê gird o la vera nê de ercê ke ercayeyê aye yo nêvînena û qiseykerdişê xo wina dewam kerd: “Her cinî komelî resnena. Tutê kêna perwerdeyê yewine ya keye ya zî mektebî ra gêna. La herinda nê de şirawîyenê îmam hatîpan yan zî medreseyan. No zî beno sebebê tepîyamendişê komelî. Herinda ke raşte raşt verê înan bidî îslamî ganî verê înan bidîyo zanisto ke xo eşkena aver biba. Tutê kênayî 12 serrî de yenê zewecnayîş. 6 serrî ya xo de mereyê înan yeno birnayîş. Tute 14 serrî ya xo de bena dadî. Heto bîn de 5 serrî ya xo de bi zorî sereyê înan yeno girewtiş.” ÇEWLÎG
