Dêrsim ke bi cografya, çem, nebatê xo elqeyêk pîl vîneno, 350 ci ra endemîk 2 hezar tewir vilî Dêrsim de est ê. Nê nebatê ke wayîrê kokekê tarîxî yê, derman yeno viraştiş, seba nêweşî û birînan yenê şuxilnayîş. Ameyîşê wisarî reyde şarê herême û turîstî bê hişmendî şuxilnenê û no zî rayîr ver bi çinbîyayîşê înan akeno. Endama Komeleya Derûdorî yê Dêrsimî Hatun Esen, bale ant serê rayîrê pawitişê xoza.
Hatune dîyar kerd ke nebatê Dêrsimî açaryayê bazirganîye û gêrayîşê turîstîkî de nebatî bê zanebîyayîş yenê wedaritiş la seba nê nebatî çinî nêbê, lazimî bi toximê înan est o. Hatune wina vat: “Geliyê Munzurî wayîrê nebatê dewlemendî yo.”
Wexto ke awbendî ameyî viraştiî, tîya 7 tewirê endemîkî yê nebatan çinî bîyî. Hêrişêk bêperwa est o. Tutîya ma feqîrîyêke estbî. Hamnan û zimistanî wesayîtî nêeşkayîne bikewê na cografya. Merdiman nebatê uca arêdayîne û werdê înan viraştêne. Nîmeyê ci zî verdayîne ke toximê xo verdê. La nika seba nê nebatî yenê arêdayîş. Vilî û nebatê endemîkî zî yenê arêdayîş. Nê vilan ra yew zî ayigulu bî. Seba birînê guleyan şitê alabent est o. Ma hem werdêne, hem zî benîştê kokê ci cawitêne. Ma Alabent sûr kerdêne û dayîne serê birînan. Merdimê ke cigêrayîş kenê, ganî nê nebatan nêkerê hacet. Ganî vernîya nê bêro padayîş.”
‘Eke şar wayîrê hişmendî bo do bêro pawitiş’
Hatune dewam de wina vat: “Rewşa xoza nêro pawitiş do awe çinî bo. Çi heyf ma xoza xerîb vînenê. Sîstem bi zanebîyayîş ma xoza ra keno. Verê ma kesê ke mudaxaleyê nebatan kerdêne, îqaz kerdêne. La ma nika nêeşkenê. Ekolojistî qels manenê. Eke ma bibê wayîrê hişmendî do xoza bêro pawitiş. Pêro çî açaryene hacetê çinbîyayîşî. Merdimê ke yenê geyr, wa çopê xo nêerzê. Xususî dorê awe de vînayîşê ci ma xemgîn keno. Ganî ma wayîrê xozaya xo, dewa xo vejîyê. Ma eşkenê bi rêxistinî wina bikerê.”
