ÎHDyî raporê heyetê teqîbkerdişê weçînayîşî kerd eşkera: Goreyê doneyanê destê ma weçînayîşî ra ver polîsan 9 dolimî eşto awanîyanê HDPyî ser, 3yê înan parlamenteri 7 HDPyîjî kerdê birîndar. Reyna HDP ra 590 kesî destbend kerdî û 66’ê înan tepiştî
Merkezê Pêroyî yê Komela Heqanê Merdiman (ÎHD) raporê pinpaykerdişê heqan o ke derheqê weçînayîşê cayîyan ê 31.ê Adare de hadre kerd, rayepêroyî dir pare kerd.
‘Raporan rexneyî heqdar vetî’
Rapor hetê Hemserekê Pêroyî yê ÎHDyî Ozturk Turkdoganî ra ame wendene. Turkdoganî va derheqê weçînayîşê 31ê Adare de xeyî rexneyî estê û goreyê nê rexneyan weçînayîş do bi prensîbanê demokratik, adilane û dirustîye merê kerdene. Turkdogan vano weçînayîşanê serranê verênan de sazîyanê bêhetanê sey AGÎTî, Asembleyê Parlamenteranê Konseyê Ewropa, ÎHD û ESHÎTî raporî weşanaybî û merdimê ke ê raporan de ewnîyeno, rexneyanê ewroyî heqdar vîneno. Reyna Turkdogan vano taybetîyanê nê weçînayîşî ra yew zî no yo ke 94ê înan şaredarîyê DBPyî qeyûmî tayînê 101 şaredarîyan bîyê û no zî musneno ke Tirkîya do binê tesîrê hukmatî de şoro weçînayîş.
‘Selahîyet destê YSKyî ra ameyo girewtene’
Turkdoganî derheqê îxlalanê weçînayîşan de beyanatî dayî û beyanatê raporî wina kerdî reze: Referandumê 16ê Nîsane 2017î hawayê OHALî de ame viraştene û Heyetê Weçînayîşî yê Berzî vejîya teberê qanûnan û pûsûlayê reyan ê bê morî vîyartbar qebul kerdî. YSKyî binê qerarî îtîbarê xo da war o û bawerîya şarî bi ci nêmende. Hukmatî 9ê Sibate 2017î de bi qanunê humarê 687î yê KHKyî yê OHALî, selahîyatê YSKyî yê sere televîzyon û radyoyan betal kerd û çapemenîye de bêhetîye vaznayê ra. Bi nê KHKyî selahîyato qanûnî yê destê YSKyî dest ra ame girewtene. Îqtîdarî bin ê KHKyî, weçînayîşê 24ê Hezîrane 2018î de çapemenîye goreyê waştena xo şuxulnayê û muxalefetî rê rayîrê propaganda nêverda.
13ê Adare 2018 de 7102 humarin qanûn ameyo vetene. Bi nê qanûnî hukmê bingehînî û qanûnê kutukê weçînayoxan de vuryayîşê muhîmî ameyê kerdene. Goreyê nê qanûnî, kesê ke eynî awanîye de nîşenê ro, eşkenê cîya cîya sindoqan de reyanê xo bierzê ci. Bi nê qanûnî ma nêeşkenê lîsteyan de bivînê ke kamî kamcî sandoqe de reya xo eşta ci. Reyna bi nê qanûnî, Walî û Heyetê Weçînayîşê Bajarî eşkenê cayê sandoqan bivurnê, yan zî sandoqanê a herême eşkenê berê yew herêma sinoqan ê binan.
Rojakewtene û Vakurê Rojakewtena Tirkîya de, bi giranîye cayê ke weçînayoxê HDPyî tede zêdeye de talebê berdişê sindoqan ê cayanê bînan û talebê pêserardişê sindoqan ameyê qebulkerdene. Problemê ewlehîye sey sebeb ameyo musnayene û no qerar dîyo destê walîyan. Bi no qeyde herêman de weçînayîş ameyo manîpulekerdene. Sindoqî merkezê qezayan, bajaran yan zî dewanê qoriciyan de ameyê ronayene û seba dewijan reya xo cieştene bîya zehmet e.
Reyê bê morî
Reyna bi qanûnê 7102 humarinî û bi qanûnê 298 humarinî, pûsûlayê reyî yê bê morî vîyartbar ameyê qebulkerdene. Reyna endamê YSKyî yê ke wextê teqawitbîyayîşê ci ameyê nêameyê teqawitkerdene û wextê teqawitbîyayîşê înan ameyo dergkerdene. No derheq de Mahkemeyê Qanûnê Bingehînî de dawa ameya aklerdene la mahkemeyî no vuryayîş vîyartbar dîyo û dawa red kerda.
‘Nufus 9,5 Mîlyonî yo, humarê weçînitoxan 11 mîlyon bî zêde’
Goreyê doneyanê Sazîya Îstatîstîkî ya Tirkîya serra 2009’î de nufusê Tirkîya 72 mîlyon û 651 hezar û 312 kesî yo. Serra 2009î de humarê weçînitoxan 48 mîlyon û 6 hezar û 650 kesî yo. 10 serran ra dima, serra 2018î de, reyna goreyê SÎTî nufusê Tirkîya 82 mîlyon 3 hezar û 882 kesî yo. Weçînitoxê serra 2019î yê ke wayîrê heqa weçînitişî yê 57 mîlyon û 58 hezar û 636 kesî yê. Goreyê nê doneyan nufusê Tirkîya 9,5 mîlyon bîyo zêde, la humarê weçînitoxan 11 mîlyon bîyo zêde. 1,5 mîlyon weçînitox nêno îzafkerdene.
Belgeyê 142yî
Reyna weçînayîşan ê Tirkîya de yew problemo bîn zî ‘belgeyê 142yî’ ya û wezîfedarê sindoqan bi nê belgeyî eşkenê sandoqê ke tede qeydkerde nîyê de reyanê xo bişuxulnê. Yanê wezîfedarê sindoqan hem eşkenê sindoqanê cayê wezîfeyî de hem zî eşkenê sindoqê ke tede qeydkerdeyîye de reyanê xo bişuxulnê.
‘Nameye namzedan verî ra dîyayî çapemenî’
Namzedê serekîya şaredarîye û namzedê meclîsê pêroyîyê bajarî yê ke hetê Heyetê Weçînayîşî yê Bajarî ra ameyê qebulkerdene û lîsteyan de ca dîyo ci, ganî wedarde biameyêne girewtene la partîya ke îqtîdar de ya, no hukim binpaykerdo û hîna ke lîsteyî nêameyê îlankerdene, nameyê namzedan dayo çapemenîye û bi no qeyde heqê merdiman îxlal kerdê û nê merdimî sey hedef musnayê. Bi taybetî nameyê 234 namzedanê CHP, ÎYÎ Partî û Partîya Saadete çapemenîye de ca girewto û derheqê nê namzedan de antipropaganda ameya kerdene. La ganî no sey “Doneyê îstîxbaîyî yê nimiteyî” biamene şeveknayene û nêamene eşkerakerdene.
‘Îmkanê Serekkomarîye ameyê şuxulnayene’
Partîyê ke Îtîfaqê Cumhurî de yê, pêroyê îmkanê dewlete,goreyê kara xo şuxulnayê û muxalefet nê îmkanan ra mahrum ameyo verdayene. Sey nimûne; Serekkomar kampanyaya partîya xo bi îmkananê dewlete virazeno. Reyna no weçînayîş de vateyê nefretî zaf ameyî şuxulnayene. Tirkîya de sûcênefretî nêameyê nîzamkerdene. Bi na rehetîye û bi taybetî zî verfekê îqtîdarî, bi zirxê destpironêginayîye zaf rehet çiyê ke sey sûcê nefretî yenê qebulkerdene kerdî û vateyê nefretî vetî asta tewr corenê. Bi taybetî zî Wezîrê Karanê Zereyî muxalîfan rê heqeret keno, ci rê gefan waneno û hedef musneno û bin o qeyde hawayê weçînayîşî xerepnayo.
HDP’yî rê teda û ambargo
Tirkîya de çapemenîye se ra 90ê kontrole îqtîdarî de ya. Naye ra zî çapemenîye het gêna. Sey nimûne, TRT televîzyonê dewlete yo û qetîya ca nêdano HDPyî.Goreyê doneyanê destê ma weçînayîşî ra ver polîsan 9 dolimî eşto awanîyanê HDPyî ser, 3yê înan parlamenteri 7 HDPyîjî kerdê birîndar. Reyna HDP ra 590 kesî destbend kerdî û 66’ê înan tepiştî. ANQARA
