Nêweşîya Koronavîrusî, verî şaristanê Çînî Wuhan de vejîyaya meydan. Dima zî heme dinya de vila bîya. Dinya de yekun 102.671.848 merdiman de nêweşîya Koronavîrusî tesbît bîya. 25736 merdiman cuyê xo vînî kerdî. Tirkîye de zî 2464030 mediman de nêweşîya Korona tesbît bîya. Tirkîye de 2348309 tenî zî weş bîyê. Aseno ke, na nêweşî, hinê heme cîhan ra vila bîya. Hinê yew ca de zî merdim xo emnîyet de nêveyneno. Her roj bi hezaran merdimî, cuyê xo vînî kenê. Dewletî ke hetê teknolojî û ekonomîyî ra zî zaf aver şîyê, vera na nêweşî, dermanan û aşiyan ser o cigêrayîş kenê. Dinya de bi nameyê; AstraZeneca/Oxford, Novavax, Sputnik V, Sanofi GSK, Valneva, Pfizer/BioNTech, Johnson&Johnson, Moderna, CoronaVac (Sinovac) aşiyî vejîyayê. Tirkîye de, semedo ke aşiyê CoronaVac (Sinovac) û Pfizer/BioNTech bêrê pirodayîş, şîrketanê nê aşiyan reyde mûqaweleyî îmze kerd. Goreyê nê mûqaweleyan; Çîn ra 50 mîlyon doz, Şîrketa Pfizer ra 4,5 mîlyon doz aşi gêna. Goreyê Wezîrê Weşîy, Tirkîye; Çîn ra 3 mîlyon doz aşiyê Sinovacî girewte û 850 hinzar doz, ginayo xebatkaranê weşîye ro. Dozî ke mendê, hemwelatîyê ke emre înan 85 serrî ser o yo ro ginenê.
Sermayedaran û îqtîdaranê dewletanê na dinya, hetan eyro tena menfeetê xo esas girewto. Nê dewletan, bi yew pereyo zaf, heme tewir çekî, tang, top û teyareyê cengî girewtê. Epey pereyî teknolojîyê leşkerîye rê xerc kerdê. Nê îqtîdarê sermadaran û wayîrê fabrîkayanê çekan, esla dinya de aşîtî nêwazenê. Wazenê ke heme cayanê dinya de ceng bibo û çekanê xo biroşê. Bi sayeyê rotişê nê çekan ra bol-bol pere qezenc kenê. Nê cengan de, gedeyê xizanan gonî billa kenê, kodamanê fabrîkayan, na gonî ra pere qezenc kenê. Nê cengan de, ciwanê xizanan, yew het ra ganê xo vênî kenê, yewna het ra zî fatûraya nê cengan xizananan rê birnenê. Na zî heme kes zano ke xizanî, mecbur î teberê keyeyê de bixebitê. Û no semed ra zî nişnê xo Koronavîrus ra bipawê.
Yewna het ra nêweşî û weşî de yew tercîho polîtîk esto. Tirkîye de mîsyonê îqtîdaran; serdestan û terafdaranê xo rê rant temînkerdiş o. Yanî, no yew tercîho polîtîk o. Tirkîye de îqtîdar; xizanan rê nê, dewlemendan rê xizmet keno. Prosesê pandemî de, keye de mendiş, yan zî keye ra vetişê merdiman polîtîkaya îqtîdarî tayîn kena. Tirkîye de îqtîdarê AKP; ceng rê, cuyo şatafatin û tayê sermayedaran rê deste înan akerde yo. La îdareyê/ekonomîyê şaran û weşîya şaran rê tay pere xerc keno.
Tirkîye tede, zaf dewletan de, tayê tedbîrî girîyayê. La nê tedbîrî bes nêyê. Çunku semedo ke şaro xizan îdareyê xo yo rojane de îhtîyaceya xo temên biko; mecbur o ke teber de bixebitîyo. Wexto ke teber de xebitêno zî nêweş keweno. Aye ra ma vanê ke; ceng rê nê, weşîye rê butçe. Na zî heme kes zono ke, polîtîkaya aşîtî û demokrasî esas bigêrîyaynê, ne nêweşîya Koronavîrusî de, ende merdimî nêmerdenê. Yanî ceng de israr zî yew tercîho polîtîk o.
Nêweşîya Korona ra pey vejîya orte ke, serdestî û mûqtedîrî zî hinê emnîyet de nîyê. No vîrus, zaf leze vila beno. Tirkîye de û Dinya de dest bi pirodayîşê aşiyî bîyo. Nê aşiyî, çende cewab danê bellî nîyo. Dinya de, girewtişê aşiyan de zî yew bêedaletey esta. Dewletî ke dewlemend î, semedo ke hemwelatîyanê xo aşi bikê/bikerê, mûkaweleyê girewtişê aşiyan viraştê. Dewletî ke xizan î, tike zor nê aşiyan gênê. Bigêrê zî erey gênê. Dewleta Tirkîye, semedo aşiyê Sînovacî erjan o girewto. Rêxistinê Weşîya Cîhanî (DSÖ), hima pirodayişê aşiyê Sînovacî tesdîq nêkerdo. Xora no aşiyê ser o tayê munaqeşeyî benê. La semedo ke nika, yewna alternatif çin o, ez bi xo, terafdarê pirodaşê nê aşi ya.
No dem de, tek yew çare esto. No çare zî ganî, Dewleta Tirkîye tede, heme îqtîdarê dewletanê na dinya, ganî xirsê ekonomi, cuyo şatafatin û ceng ra fek verradê. Û pereyê budçeya nê şaran, îdareyê şaran û weşîya şaran rê xerc bikê.
