Korgeneralê pîlotî yê teqawutî Erdogan Karakuşî 23ê adara 2022yî de bernameyêkê televîzyonî de vat: ”Çekê nukleerî yê taktîkî wextê xo de destê hêzanê ma yê erdî de est bîyî. Hetê yewinanê topeştoxan ra yenê eştene. Şima bi xo dîyar bikerê ke çend zerar danê. Nukleero ke erzîyabi Japonya 20 kîloton bi, ê ma nêm kîloton o.”
Leşkerê tirkî hema detayî dayêne la bernameyî mabên da. Nê qiseyî îtîrafê çeka nukleere ya Tirkîya bîyî. Nê çekê nukleerî yê taktîkî vera Zap, Metîna û Avaşînî zaf reyî şuxilîyayî.
Endamê Komîteya Rayberdişî ya PKKyî Duran Kalkanî par Medya Haber TV de vat artêşa tirke bi çekanê nukleeran hêrişê Girê Sorî kerdo. Nê agahîyî zî hetê gerîlayanê girî ra ameybî dayene. Gelo nê çekê nukleerî yê taktîkî çita yê û destê dewleta tirke de çen tewirê ci est ê?
Seba ke menzîlê nê çekan hîra yê tira ‘çekê nukleerî yê taktîkî’ vajîyenê. Nê çekî yew kîlometre ra heta 3 kîlometre tesîrê warêkî kenê, têna hetê endamanê NATOyî ra eşkîyenê bişuxilîyê û wayîrê tesîrê bombayêka atomî ya qijî yê. Seba ke qey armancanê stratejîkan şuxilîyenê tira ‘taktîk’ vajîyenê.
Endamê Merkezê Cigêrayîşanê Vergirewtişê Vilabîyayîşê Çekanê Nukleeran Nikolai Sokovî cigêrayîşêkê xo de nê çekan ser o wina vatbi: ”Çekê nukleerî yê taktîkî tay hetan ra çekanê stratejîkan ra zêdeyêr bitehluke yê. Qijîya înan, şuxilîyayîşê înan o asan û estbîyayîşê înan asayîşê dinya ser o rîskêko pîl o.
Çekê nukleerî sere de Amerîka endamanê NATOyî de xeylêk est ê. Wina texmîn beno ke destê artêşa tirke de çekê nukleerî yê qijî est ê û a nê çekan vera tunel, şikefte û noqtayanê gerîlayan şuxilnena. Pisporî vanê nê çekî qij zî bibê tesîrê ci yê radyasyonî zaf hîra yo û sey bi rayîrê varanî eşkeno vila bibo.
Dewleta tirke seba şerê vera Kurdistanî 2011 de şîrketa Rûsya ROSATAMî de peymana reaktorê nukleerî yê bi 20 mîlyar dolarî viraşte. 2013 de zî tewra projeyêkê cîyayî yê bi hemkarîya Japonya-Fransa bîye. Rejîmê Erdoganî îdîa keno ke bi rayîrê nê peymanan ê do hewceyê enerjî peyda bikerê. Raporêkê îstîxbaratê Almanya BNDyî de ame parekerdene ke Tirkîya bi rayîrê nê wird projeyan berê rayîrê nukleerî yê leşkerî akena. Goreyê heman raporî Tirkîya seba zengînkerdişê uranyumî merkez awan kerdo û dest pê berardişê cewherê uranyumî ‘yellowcake’ kerdo. Uranyum zî sere de Kosova û Bosna-Hersek de bi rayîranê îlegalan peyda kerdo. Tirkîya tewr zaf Pakistanî ra nukleer peyda kena.
Xeberê medyaya ereb û Hîndistanî zî vanê ke Erdogan naye ra wazeno Pakistanî reyde têkilîyanê xo xurt bikero. Goreyê keyepelê ‘zeenews.india.com’ kanûna 2020î de heyetanê leşkerîyan ê Pakistanî û Tirkîya seba rotişê nukleerî di rojan pêvînayîş kerd. Hetê bînî ra bi destekê NATOyî, teyarayê şerî yê 16î yê Tirkîya 2015-2018 de ameyî newekerdene û seba ke tede fuzeyê nukleerî cabibê ameyî amadekerdene.
