Rewşa Awarte (OHAL) piştî 15’ê tîrmeha 2016’an li Colemêrg û Wanê kete meriyetê, lê belê tevî ku ji aliyê fermî ve bi dawî bûye hîn jî di pratîkê de ye. 7 sal in li du bajaran ji bilî karên saziyên desthilatdarî û dewletê her kar qedexe ye.
Colemêrg li bakurê Kurdistanê yek ji wan bajaran e ku polîtîkayên şer ên dewleta tirk lê têne bicihanîn, azadî û mafên mirovan hatiye rawestandin. Li Colemêrgê ku OHAL li ser kar e, li serê her kolanê bendên kontrolê hatine danîn, li serê her girî jî qereqol û kalekolên nû hatin çêkirin. Navenda bajarê Colemêrgê jî bi wesayitên zirxî hatiye dorpêçkirin. Piştî ku Şaredariya Colemêrgê bi rêya qeyûm hate desteserkirin, veguherî qereqolê û li gel hate qedexekirin. Navenda bajar bûye mîna girtîgeheke servekirî. Qedexe ne tenê li navenda Colemêrgê û navçeyên wê ne, her wiha zozan û qadên çandiniyê jî ku çavkaniya debarê ya şêniyên herêmê ne, bi navê ‘herêma ewlekariyê ya taybet’ hatin qedexekirin. Bi vî rengî hewl hate dayin ku dawî li çandinî û sewalkariyê bê anîn. Deriyên sînor ên Gever, Şemzînan û Çelê hatin qedexekirin. Desthilatdariya AKP-MHP’ê ji bo çavkaniya debarê ya xelkê Colemêrgê qut bike, ku serî li ber wê natewîne, karên çandinî, sewalkarî û bazirganiyê gihand asta qedandinê.
Hemû çalakiyên demokratîk qedexe kirine
Di navbera Wan-Colemêrg û navçeyên Gever-Şemzînan û Çelê de bi dehan qereqol û kalekolên nû hatin çêkirin. Her wiha di navbera van herdu bajaran de serê her 10 kîlometreyî bendên leşkerî-polîs û cerdevanan hatine avakirin. Li van bendan şêniyên herêmê bi saetan têne rawestandin, nasnameyên wan têne desteserkirin, têne binçavkirin an jî heqaret li wan tê kirin. Bi van kiryaran mafê ger û geştê ya mirovan ji wan têne standin. Desthilatdariya faşîst a AKP-MHP’ê bi rengekî azad her cûre çalakiyên xwe dike. Lê belê hemû çalakiyên pêkhateyên KCD û HDK’ê hatine qedexekirin.
Li bajêr ku ji aliyê desthilatdariya AKP-MHP’ê ve bi qanûnên şer tê birêvebirin, binpêkirina mafên mirovan zêde bûye. Di nava 7 salan de ji ber lêdana wesayitên zirxî û gulereşandina leşker-polîsan a li ser sînor 15 kes hatin qetilkirin. Di serdegirtina malan û dema binçavkirinê de êşkence û tundî zêde bû. Hêzên dewletê yên ku mirovan qetil dikin ji aliyê dadgeriya dewletê û desthilatdariyê ve têne parastin, kujer nayên cezakirin.
Wanê bi OHAL’ê û qeyûman bi rê ve dibe
Wan jî mîna Colemêrgê bû yek ji wan bajaran ku timî bû hedefa desthilatdariya AKP-MHP’ê. Desthilatdariya AKP-MHP’ê tevî ku di hilbijartinên xwecihî û giştî de hêzên dewletê hemû li Wanê civand jî nekarî encama dixwaze bi dest bixe. Li gel zext û gefan jî xelkê Wanê li pişt îradeya xwe sekinî û serî li ber dewletê netewand. Dewleta tirk jî ji bo tolê ji xelkê Wanê hilîne 7 sal in bajêr bi OHAL’ê û qeyûman bi rê ve dibe. AKP ku qeyûm danî ser şaredariyan, hemû malên mayinde yên şaredariyê firot. Bi hezaran kedkarên Kurd ên li şaredariyan dixebitîn ji kar derxist: ji bajarên Trabzon, Ordû, Kayserî û Yozgatê mirov li şaredariyan hatin bicihkirin.
Desthilatdariya AKP-MHP’ê ji sala 2016’an û vir ve li bajêr OHAL’ê dewam dike. Di navbera salên 2016 û 2022’an de 15 rojan carekê her cûre çalakî ji aliyê desthilatdariyê ve li bajêr dihatin qedexekirin. Ji sala 2023’an û pê ve qedexe êdî hefteyê carekê hatin dirêjkirin. Li Wanê her cûre çalakiyên AKP-MHP û Huda Par (Hîzbûlkontra) serbest e, lê belê çalakî û karê HEDEP û rêxistinên civakî yên sivîl qedexe ne. Bi taybetî destûr ji Komeleya Mafên Mirovan (ÎHD) re nayê dayin ku li Wanê daxuyaniyê bide çapemeniyê.
Êşkence û girtin zêde bûne
Dewleta tirk ku nikare xwe li daxuyaniyeke çapemeniyê jî rabigire, bajar veguherandiye mîna bajarekî polîsan. 12’ê Cotmehê bi armanca piştgiriya bi Rojava re wê meş û daxuyaniyek bihata lidarxistin, lê belê li terora polîsan rast hatin. Parlamenterên HEDEP’ê yên tevlî daxuyaniyê bûn ji aliyê polîsan ve hatin dorpêçkirin, li rojnamegeran xistin, êşkence li gelek kesan dikin û binçav dikin. Di sala 2017’an de li Erdîşê ajokarê taksiyê Zafer Ceyhan ji aliyê polîsên Tirk ve hate înfazkirin. Her wiha li Erdîşê di sala 2016’an de bi destê polîs û leşkeran Hediye Ataman li mala xwe hate şewitandin û qetilkirin. Polîs û leşkerên ku Ataman şewitandin bi ti awayî nehatin cezakirin, lê belê cezayê heta bi hetayê yê girtîgehê li hevjînê Hediye Ataman Ahmet Ataman hate birîn.
Li Wan û navçeyên wê bi sedan bendên nû yên lêgerînê hatin avakirin, her wiha bi dehan kalekol û qereqol hatin çêkirin. Wekî din li ser sînorê Wan û Rojhilat dîwar hate lêkirin, xendek hatin kolandin.
