Dewa Arêgî ya qezaya Gêxî ya Çewlîgî de projeyê cigêrayîşê madenî yê Şîrketê Madanî yê Metalî yê Çewlîgî yo ke badê vervejîyayîşê dewijan amebi betalkerdene, newe ra ame tesdîqkerdene. Proje Dêrsimî ra heta Dep, Gêxî, Xorxol, Azarpêrt û Çêrme cografyayêka hîraye tehdît keno.
Projeyê vetiş û xebitnayîşê guleyan pîya bi Gelîya Pêrî do Gelîya Pokus û herêma Sulbus-Tarî de zî bibo sebebê rijnayîşê ekolojîkî. Eke proje bêro caardene do heywanê koyîyî yê ke hûmara înan çend şino kêmîyena, ziraro pîl bivînê û cuya şarî zî bikewo tehluke. Eynî warî de verî zî hetê fîrmayanê Limak, Cengiz û Ozaltinî ra 9 Sanralê Hidroelektrikî (HES) est ê. Gelîya Pêrî ya ke rîyê HESan ra awa ci kêmîya ya pê nê projeyê madenî beno ke bi temamî bibo zuwa.
Şîrketê Madanî yê Metalî yê Çewlîgî verî 2011 de raporê ÇED (Ercnayîşê tesîrê dormeyî) hewce nêkewno girewt û da eşnawitene ke ê dest pê projeyî kenê. Şîrketî 2014 de semedê hîrakerdişê kapasîteyî muracat kerd û reya dîyêne qerarê ÇED hewce nêkeno vet û warê tesîsî hîrayêr kerd. Komela Kultur û Paştîdayîşê Sosyalî ya Gêxî, Dep, Azarpêrt, Xorxol û Çêrme (KAYY-DER) Mehkemeya Îdareyî ya 1. ya Erziromî de vera Walîtîya Çewlîgî dewa akerd ke wa qerarê ÇED hewce nêkeno bêro betalkerdene. Mehkeme 2019 de wird qerarê ÇED hewce nêkeno betal kerdî û projê vindarna.
Wekîlê HDPyî yê Çewlîgî Erdal Aydemîrî babete kirişte rojemê meclîsî. Aydemîrî vat: ”Şîrketî semedê destpêkerdişê projeyê madenî yewna raporê ÇEDî girewto. Teblîgato resmî hema nêreseyo dewijan la dewijan eşnawito ke wina yew qerar ameyo girewtene. Destê ma de qerarê mehkeme est o, proje ameyo vindarnayene.”
Serekê Komeleya Pawitiş û Rindkerdişê Dormeyî ya Dewa Arêgî Îbrahîm Kudîşî vat: ”Ma rê sey fermî zanayîş nêame dayene. Qaymeqamîya Azarpêrtî de yew kagit ameyo daliqnayene. Dewijan ûca dîyo. Dima ra ma sîteyê Wezîrîya Dorme û Bajarîye de mendî pa ke qerar ameyo girewtene.”
Kudîşî vist vîrî ke 2018 de projeyê ke do dewanê Arêg, Elbeg, Perteg û Înaqî de biameyêne kerdene Mehkemeya Herême ya Erziromî de dewa akerde û vat: ”Mehkeme vat xebeta winayêne herême de cuye çîn kena û proje vindarna. Mehkemeya Berze zî no qerar girewt. Şîrketê madenî rant çanêverda û cedh kerd ke raporî goreyê xo bîgêro û tewr peynî de zî Wezîrîya Vurîyayîşê Îklîmî, Xoza û Bajarîye zî hetê rantî de ca girewt vat proje eşkenê bêro caardene. La ê se kenê wa bikerê ma do wayîrê warê cuyeya xo vejîyê. Wazenê pê 26 tonê dînamîtî herêma ma çîn bikerê. Ma nê qebûl nêkenê. Xora yew hetê ma de xeta fayî ya vakure est a, hetê bînî de projeyê awbendî yê Ozaltinî est o. Ê senî naye rê musade kenê famkerdişê ci mumkun nîyo.”
Çime: Yenî Ozgur Polîtîka
