Semedo ke Dewleta Tirkîya hem zerreyê de, hem zî teberê Tirkîya de, bi taybetî Amerîka de, Ewropa de se dewletêka otoreter yena qebulkerdiş. No semed ra hem sermyedarê Tirkîya, hem zî sermayedarê xerîban, Tirkîya de yatirim nêkenê. Hetta no semed ra sermaye, Tirkîya ra remeno. Serekkomar Recep Tayyîp Erdogan, semedo ke no îmajê xo bibedilno, vano ke; “Ma welatê xo de, ekonomi de û huqûq de yew demê reformî danê dest pêkerdiş.” Serekkomar Erdogan, yew het ra behsê reformî keno, la yewna het ra dima zî vano ke; “Ma Ordûyê xo yê qehremanî reyde, sîndorê xo de huzur awan kenê, teberê sîndorê xo de dişmenanê Tirkîya tesnenê.” Bellî yo ke, no sîstem; bi temam dostey û dişmeney ser o awan bîyo. No sîstem; yew het ra heme wext xo rê dişmenan peyda keno, yewna het ra no îqtîdar, bi politikaya xo ya bêbinge, wazeno ke bi xeyelan hêvî bido weçînayoxanê xo. Na polîtîka, tayê weçînayoxan ser o, hima zî belkî tesir kena. La ekonomîyê Tirkîya îflas kerdo. Xeznaya Tirkîya veng bîya. Qîymetê pereyê Tirkîya nêmendo. Mark, Dolar verra şonê qîymet gênê. Goreyê tarîxê 31.12.2020î, deyno ke Tirkîya teber ra girewto, 435,1 mîlyar Dolarî yo. Tirkîya de emrê înan yo ke beyntarê 15-64 serrî yo, se ra 12,7yê înan bêkar o. No reqam, reqamêko resmî yo. La xeyrê resmî, heqîqê reqam, hina vêşî yo. No deyn zî vejîyayo se ra 59,1 ameyeyê (gelîrê) Tirkîya. 2020 de pawitiş rê 54.484.939.000 lira , 2021 rê zî 61.484939.000 lira yew pere cîya bîyo. Ez texmên kena, xeyrê resmî, yew pereyo hina zaf, pawitiş rê xerc beno. Yew het ra ceng û pawitiş rê, yewna het ra qesran (sarayan) rê, yewna het ra 5 hebî mutahîdanê AKP/MHP rê epey yew budça xerc bena. Heme kes zano ke, xeznaya Tirkîya, îflas kerdo. Xora Wezîrê Xezna û Malîye Berat Albayrakî no semed ra îstîf kerdo.
Semedo ke Tirkîya de; heq huqûq nêmendo, yewer nişno budça zî kontrol biko. Sîstemê Serekkomarîye; ne heq-huqûq sereşneno/sinasneno, ne zî qeraranê Mekemeya Heqanê Merdiman a Ewropa sereşneno/sinsneno. Na ra vatiş de yew reform, çare nîyo. Mekemeya Heqanê Merdiman a Ewropa, semedo ke Hemserekê HDP ê verî Selahattîn Demîrtaş û Osman Kavala, derhal verradîyê, yew qerar dayo. Çi hef ke Serekkomar Tayyîp Erdoganî û hukmatê ey, no qerar nêardoca. Yew qala verînanê ma esta, vanê ke; “Şewa tarî, şan ra bellî ya.” Yew het ra qeraranê mehkemeyanê xo û yewna het ra qeraranê mehkemeyanê mîyanneteweyî dekenê binê payanê xo. Wexto ke no zîhnîyet bind ra nêbedilîyo, ne huqûq de, ne zî ekonomi de ciddî yew reform beno. Bibo zî seqet maneno.
Heme kes zano ke ekonomî û huqûq yewbînan ra beste yê. Heq huqûq çin bo, budça ser o zî yew kontol nêbeno. Eke heq huqûq çin bo; emnîyetê ganî/canî, malî û mulkî çin beno. Heme heqê merdiman, debenê binê payan. Aye ra ne sermayedarê yê zerrîy, ne zî sermayedarê yê teberî, Tirkîya de yew yatirim kenê.
No sîstemo otorîter; xorexnekerdiş û rexnekerdiş qebul nêkeno. Bê tayê merdimanê dewlemendan, rewşa şarnê Tirkîya rind nêasena. Hukmatê AKP/MHP der û dorê xo dewlemend kerdo. La şarê Tirkîya, xizaney/xizanîye ra adeta bênefes mendê. Her roj dikanî û cayê karî padînê. Bêkarey/bêkarîye û vayey vêşî bîya. Wexto ke tencere nêgirîyo, yew wext yeno ke hinê edebîyatê; welat, milet/netew û sakarya zî pere nêkeno.
Bi yew makyajî, ne ekonomî kriz ra xelisêno, nê zî huqûq de ciddî yew referm beno. Xora Partîya AKP biwzo zî, bi partîya MHP, reform tikê zor o.
Îqtîdarê AKP/MHP, hem zereyê Tirkîya de, hem zî teberê Tirkîya de dekewto zor. Bi na politikaya xo nişno hinê Tirkîya îdare biko. Îqtîdarê AKP/MHP, bi no zîhnîyetê xo, nişno huqûq de û ekonomî de ciddî yew reform biko.
