4ê gulana 1937î de hetê Heyetê Wezîran ê Tirkîya ra ‘Qerarê Tenkîlê Dêrsimî’ ameyî vetene û startê Terteleyê Dêrsimî amebi dayene. Terteleyê Dêrsimî yê 37-38î de goreyê dezgehanê fermîyan qasê 8 hezar kesî ameyî qirkerdene. La goreyê dezgehanê xoseran tertele de 70 hezar kesî ameyî qetilkerdene. Tertele ra dima zî dêrsimijî ameyî surgunkerdene û kênayê Dêrsimî sey ‘xenîmetî’ dîyayî keyeyanê leşkeran.
Kurdî 4ê Gulane sey ‘Roja Şîyaye’ pênase kenê û her serre na roje qurbananê Terteleyê Dêrsimî yad kenê. Şahîdanê Terteleyê Dêrsimî ra Hayrî Pîlavî (86) ajansê ANFyî rê qisey kerd.
Hayrî Pîlavo ke o çax domano 2 serre bi, dewa Agzunîkî ya Xozatî de ciwîyeno. Terteleyî ra dima keyeyê Pîlavî zî ameyo surgunkerdene. Pîlavî vat: ”Wextê terteleyî de keyeyê mi û keyeyê bînî şinê Gelîya Taharî de şikefteyêk de xo nimnenê. Dadîya mi vatêne ke yew nêmeyê şewe de keyeyî şikefte ra yenê kişta Leyê Taharî. Yew kênaya qije bermaya û pîlan a eşta awe. Dima leşkerî ma vînenê û pê trenî surgunê qezaya Seyîtgazî ya Eskîşehîrî kenê. Uca de nika 7 gorê ma est ê. Babî, 2 kek, 3 wak û yew birayê mi uca de definkerde yê. Têna ez û dadîya mi, ma agêrayî. La narey de 1994 de leşkeran dewa ma kerde veng û vêşnaye. Yanî hema zî çîyêk nêvurîyayo. A roje ra nata dewa ma qedexe ya. 28 serrî yo mi dewa xo nêdîye.
Surgun de pîlanê ma vatêne ke Seyîd Rizayî lajê xo Şêx Hesenî ra vato ke ‘qesawet mi gêno, ma rê îxanet bikerê, ma şorê.’ La Şêx Hesenî israr kerd ke ê bimanê. Roja bîne leşkeran eşt uca ser. Leşkerêkî vato ke birazîyê Seyîd Rizayî Rêberî ê ardê uca. Uca de leşkeran 23 kesî qetil kerdî. Seyîd Riza çend kesan reyde uca ra cara şîbî. Nêbo o zî do biameyêne qetilkerdene. Elîşerî rê zî merdimanê ci yê nêzdîyan îxanet kerdo. Elîşer zî bi destê Zeynelî ame qirkerdene.
Çîyo ke ameyo ma sereyî, hema zî dewam keno. 90an de merdimê mi dewe de zereyê keyeyanê xo de ameyî vêşnayene. Seke 38 de bibi, îxbarkarîye est bîye. Seyîd Riza rîyê xayînîya birazîyê xo Rêberî ra kewtbi o hal. Îxbarkarîye hema zî dewam kena. Her kes keweno peyê nefsê xo. La çi faydeyê ci est o? Înan kokê ma ardo la ê ma hema zî hemkarîye kenê. Nika eşîrî yewbînan danê qirkerdene. Tay eşîrî hema zî hemkarîye ra fek vera nêdanê.
Şahîdanê Terteleyî ra çew nêmend. Çîyê ke ameyê vatene nînan arşîv bikerê. Qiseykerdişê ma bikerê arşîv.” DÊRSIM
