Navenda Nûçeyan
Vîrûsa Corona ku di kanûna 2019’an de derket holê, li Tirkiyeyê jî hat dîtin. Vîrûsa ku wekî Kovid-19 tê zanîn, heta niha li 115 welatan belav bû û li ser 114 hezar mirovan hat tespîtkirin. Ji ber vîrusê heta niha 4 hezar û 31 kesan jiyana xwe ji dest dane. Di sibata 2003’yan de nexweşiya SARS’ê li Asya, Amerîkaya Bakur û welatên Ewropayê belav bû û herî kêm hezar û 600 mirov ji ber vê nexweşiye mirin. Nexweşiya MERS’ê di salên 2012’yan de derket holê û nêzî 300 mirov ji ber vê vîrûsê mirin. Niha jî Vîrûsa Corona (Kovid-19) li Çînê derket holê û li cîhanê belav dibe. Heta niha li 115 welatan belav bû û di 114 hezar mirov de ev nexweşî hat dîtin. Ji ber vê vîrûsê heta niha herî kêm 4 hezar û 31 kesan jiyana xwe ji dest dan. Wezîrê Tenduristiyê Fahrettîn Koca di 10’ê adarê de aşkera kir ku li Tirkiyeyê vîrûsa Corona li ser kesekî hatiye dîtin.
Dema virûs derbasî mirov dibe mirovan bi giranî nexweş dike. Ev vîrûs cara sêyemîn e mutasyonê derbas dike. Ewil di sala 2003’yan de li Çînê hat dîtin. Navê SARS lê kirin. Li Çînê mûtasyon derbas kir û derbasî mirovan bû. Kesên bi vîrûsa SARS’ê ketin ji sedî 10 mirin. Di 2012’yan de li Siûdî hat dîtin. Wekî MERS’ê binav kirin. Ji sedî 35 nexweş mirin. Vîrûsa di 2019’an de belav bû ewil wekî ‘ncov2 bi nav kirin. Ji sedî 3- 5 nexweş mirin. Lê ev vîrûs zû belav dibe. Ev vîrûs wek nexweşiya zekemê xuya dibe. Di nava hewayê de û li ser alav û amûran heye. Bi rêya nefesê derbasî laş û pişika mirov dibe. Gelek kesên ev vîrûs derbasî wan dibe, bê tedawî derbas dikin. Dema germa laş zêdebû û daneket û nexweşî lê giran bû, divê biçe serî li nexweşxaneyê bidin. Bi taybetî kesên temenê wan mezin bi vê vîrûsê dimirin. Dîsa zarok û kesên nexweşiya kronik dimirin. Ev vîrûs di pişikê de dibe sedema zatureyê. Divê pergala xweparastinê xurt be.
‘Nîşanê zekem û coronayê dişibin hev’
Av ji poz/difin tê, qirika mirov diêşe. Laş disincire, kuxik çêdibe. Nîşanê zekemê û vîrûsa coronayê dişibin hev. Dema derbas nebû û nexweşî giran bû, divê serî li nexweşxaneyê bidin. Dema mirov temasî nexweşan kir û çûn cihê nexweşan, divê têkevin şikê û biçin nexweşxaneyê. Divê mirov ji nexweş û cihê nexweşî lê heye dûr bikevin. Li dijî vîrûsê mirov dikarin rûpoşê bidin ber difin û devê xwe. Rûpoş heta astekê vîrûsê asteng dike. Kesên nexweş û saxlem, divê dema xwarin xwarin destên xwe baş bişon. Divê destên xwe nedin çav û rûyê xwe. Dibe ku bi nefesê jî û bi destan jî derbasî dev û bişikê bibe. Ger nexweşiyeka kronik hebe jî divê tedawiya xwe bi rêk û pêk bikin. Divê parastina xwe xurt bikin. Wextê ku ev vîrûs gihişt mirovan, an jî nîşaneyên wê çêbûn, divê dernekevin derve û belav nekin.
Li Çînê belavî cîhanê bû
Vîrûsa ku li Çînê derket holê, li Îtalya, Îran, Koreya Başûr, Almanya û Fransayê belav bûn. Li Çînê di sala 2003’yan de wekî SARS derket holê. Heta 10’ê adarê ji ber vîrûsa Corona (Covid-19) li 118 welatan belav bû. Heta niha li ser 119 hezar mirov ev vîrûs hat dîtin. Heta niha 4 hezar û 200 kesan jiyana xwe ji dest da. Li bajarê Koblenzê hezar û 400 bijîşk û xizmetkarên tenduristiyê tev li Konferansa Vîrûsa Corona bûn û fikarên xwe anîn ziman. Serokê Konferansê Dr. Jorg Brokmann anî ziman ku ev ne rewşek ku mirov bi tibî tedbîr bigire, divê tedbîrên siyasî bên girtin.
Piştî vîrûs belav bû, gelek welatan deriyên xwe yên sînorê welatan girtin. Bazirganiya navbera welatan hat rawestandin. Tê gotin ku ji ber deriyên bazirganiyê tên girtin dê di qada aborî de qeyranê li ser qeyranê zêde bike.
Bi taybetî sektorên motor û elektronikê rawestiyan. Kirîn û firotin kêm bû. Li Welatê Ewropayê herî zêde li Îtalya ev nexweşî belav bû. Heta niha li Îtalyayê 463 mirov bi vê vîrûsê mirin. Li Îtalyayê hemû seyehat heta nîsanê hatin betalkirin. Dîsa warên komî yên wekî dibistan, sînema, şano û palên dibistanan hatin girtin. Dê heta nîsanê girtî bin. Li Îranê heta niha 291 kes bi vîrûsê jiyana xwe ji dest dan. Ji ber vîrûsê parlamenterên Îranê Fatma Rehber, Sefîrê Vatikan ê Îranê Huccetulislam Hadi Husrevşahi û Endamê Konseya Teşhîsê ya Maslahata Pergalê Muhammed Mirmuhammedi jî jiyana xwe ji dest dan. Dîsa li Îranê 22 parlamenter bi nexweşiya vîrûsê ketin. Heta 21’ê adarê dibistan hatin rawestandin. Hemû xebaten çandî û civakî hatin rawestandin.
Bi belavbûna nexweşiyê re DYA biryara ambargo da. Ji ber vê yekê nexweşî û maske nayên dîtin. li DYA ji ber vê nexweyiyê destûra malê dan 54 hezar girtiyên edlî. Di nava hefteyekê de 70 hezar girtî serbest hatin berdan.
Vîrûs gihişt Tirkiyeyê
Wezîrê Tenduristiyê Fahrettîn Koca duh daxuyanî da û diyar kir ku li Tirkiyeyê jî nexweşiya vîrûsa Corona li ser kesekî hatiye dîtin.
WELAT NEXWEŞÎ MIRIN
ÇÎn 80,956 3162
Îtalya 9,172 631
Koreya Bakur 7,513 54
Îran 8,042 291
Fransa 1,412 30
Îspanya 1,235 31
Almanya 1,224 2
Amerîka 729 27
Dîamond Princess 696 7
Japonya 543 10
Swêd 374 3
Îngiltere 321 5
Hollanda 321 4
Swîsre 261
Belçîka 239
Norveç 227
Singapur 160
Avusturya 157
Malezya 117
Hong Kong 116 3
Danimarka 113
Bayreyn 110
Avustralya 103 3
Yunanistan 84
Kanada 77 1
Irak 71 7
Îzlanda 65
Kuveyt 69
Misir 59 1
Emîriyên Ereb ên Yekbûyî 59
Hîndistan 56
Tayland 53 1
San Marino 51 2
Îsrail 50
Tayvan 53 1
Lubnan 41 1
Çekya 40
Portekîz 39
Finlandiya 35
Vietnam 31
Brezilya 25
Slovenya 25
Fîlistin 25
Fîlîpînler 24
Îrlanda 24
Cezayîr 20
Rûsya 20
Erebistana Siûdî 20
Endonezya 19
Uman 18
Katar 18
Arjantin 17 1
Romaya 17
Polonya 17
Pakistan 16
Ekvator 15
Gurcistan 15
Hirvatistan 13
Şîle 13
Macaristan 12
Makao 10
Estonya 10
Azerbaycan 9
Kosta Rica 9
Peru 9
Meksîko 7
Slovakya 7
Afrîqa Başûr 7
Belarus 6
Letonya 6
Arnavutluk 6
Maldivler 6
Komara Dominik 5
Luksemburg 5
Zelandaya Nû 5
Tunus 5
Bosna Hersek 5
Fransiz Guyanası 5
Afganistan 4
Makedonya Bakur 4
Senegal 4
Bulgaristan 4
Malta 4
Sırbistan 4
Bangladeş 3
Kolombiya 3
Kamboçy 2
Fas 2
Nîjerya 2
Kamerun 2
Kıbrıs 2
Faroe Adaları 2
Martinik 2
Saint Martin 2
Andora 1
Ermenistan 1
Urdun 1
Lîtvanya 1
Monako 1
Nepal 1
Sri Lanka 1
Ukrayna 1
Butan 1
Brunei 1
Burkina Faso 1
Giravên Manş 1
Cebelitarık 1
Vatîkan 1
Liechtenstein 1
Moldova 1
Mogolistan 1
Panama 1
Paraguay 1
St. Barth 1
Togo 1
Tirkiye 1
