Riya ku di navbera çiyayan de mîna marekî dilife li pey xwe dihêlim û di deşteke bi rengên payizê xemilîye de derbas dibim, dikevime Xoyê. Piştî li vî bajarê ku gelheya wê nêzî 500 hezarî ye digerim, derbasî Urmiyeyê dibim. Kesên bi wan re diaxifim dibêjin ku gel ji rejima Îranê pir kişandiye.
Piştî ji Deriyê Sînor ê Xoy-Razi derbas dibim li texsiyeke ku diçe Xoy’ê siwar dibim. Di texsiyê de bi azeriyekî ji Tebrîzê ku li Wanê jî kargeha wî heye re diaxifim. Behsa gengeşiyên li Îranê dike û di derbarê ewlehiyê de min hişyar dike. Ez dibêjimê ku berê min du carên din jî Îran ziyaret kiriye û derbarê welat de hin agahiyên min hene. Lê ew dibêje, “Ev car pir cuda ye. Divê tu pir hay ji xwe hebî. Çend roj berê du tûrîstên Îran ziyaret kiribûn hatin girtin. Bawerim haya te jê tune ye” û dirêj dirêj divê ez hay ji çi hebim li pey hev rêz dike: “Xwe ji cihê ku qerebalixe biparêze. Wênekêşa te hebe di stiyû xwe de hilnegire. Bi taybet ji daîreyên dewletê dûr bisekine û nebe nebe tu wêne û vîdeoyên van saziyan bikişînî. Di hejmara polîsên sivîl de zêdebûneke berbiçav heye û bo vê yekê bi herkesî re pêwendî daneyine. Dema ferq bikin tu biyanî yî dibe tiştên nexweş bêne serê te. Taybet jî êvaran qet dernekeve derve.”
‘Ruyê mirovan nakene’
Ji aliyekî ve li hişyariyê vî welatiyî guhdar dikim, ji aliyê din ve jî rasterast ji vî îraniyî dixwazim hîn bibim bê daxwaza gelê daketiye kolanan çiye. Behsa krîza aborî, buhabûnê, daketina rêjeya pereyê Îranê, tûndiyan, ketine îmaja îraniyan li cîhanê û heqaretên polîsên Gaşt e Îrşad li ser jinan dike û wiha dibêje: “Ruyê mirovan nakene. Heta cihekî mirov dikare li hemberî hejariyê li ber xwe bide, bûhabûnê deyine aliyekî, lê ger êdî tûndî hatin asta bêrûmetkirinê wê çaxê mirov hew îdare dike. Di dawiya wê de mirin jî hebe. Ji ber wê di van çalakiyên niha dest pê kirine de tişta hemû Îranî anî cem hev xwedîterketina li rûmeta mirovahiyê bû. Kuştina jinekê (Jîna Emînî) ku qaşo li gorî qaîdeyên îslamî serê xwe nenixumandiye kir kû hêrsa gel bifûre.” Piştî axaftinê hejmara telefona xwe dide min û dibêje ger pêdiviyek çêbibe ez dikarim lê bigerim.
Nivîsên li ser dîwaran têne reşkirin!
Riya ku di navbera çiyayan de mîna marekî dilife li pey xwe dihêlim û di deşteke bi rengên payizê xemilîye re derbas dibim dikevime Xoyê. Li vî bajarê ku gelheya wê nêzî 500 hezarî ye û kurd û azerî bi hev re dijîn, ber bi sûka Xoyê ya antîk ku nêzî Darvazeh Sangî ye ve dimeşim. Bazar qerebalix e û tevgereke asayî heye; lê di rojeva welatiyan de tenê çalakiyên ku li hemû Rojhilat û hin bajarên Îranê belav bûne heye. Dîsa li nava bajêr li ser gelek dîwaran dirûşmên “Jin Jiyan Azadi”, “Zen, Zendegî, Azadî”, “Jîna Emînî”, “Merg ber Diktator (Bimre Dîktator)” hatine nivîsîn. Lê piraniya wan nivîsan ji hêla mamûrên dewletê ve hatine reşkirin. Ji kesên ku bi wan re diaxifim hîn dibim ku heta niha ji bilî çend çalakiyên biçûk tu çalakî li vî bajarî pêk nehatine.
Dema tême cihê texsiyên diçine Urmiyeyê dixwazim wêneyekî bikişînim. Ciwanek nêzî min dibe û diyar e dixwaze balê bikişîne ser bêdengiya vî bajarî dibêje, “bi kişandina wêneyên van bêrihan dema xwe derbas neke.” Dema dibêjim min wêneyên tabelayên riya Salmas, Urmiye, balefirgeh û zanîngehê kişandiye dibêje, “Tu baş dikî, wêneyên wan tabelayan ji wêneyan van kesan çêtir e.” Ez dixwazim bipirsim bê çima wisa dibêje; lê hişyarî têne bîra min û tenê ji wî ciwanî re dibişirim.
Buhabûn rasterast balê dikişîne
Li Îranê di rêwîtiya navbera bajêran de hûn bixwazin dikarin bi tena serê xwe texsiyekê kirê bikin. Ji ber benzîn li vî welatî pir erzan e (lîtreyek 1.30 kuruş e) heqê texsiyê jî erzan e. Lê ger hûn bixwazin heqê çar rêwiya na tenê heqê rêwiyekî bidin wê gavê hûn li benda temambûna rêwiya dimînin û piştre bi erzanî derdikevine rê. Ez jî nêzî texsiyekê dibim ku du rêwiyê wê hene. Bi min re em dibine sê rêwî û piştî rêwiyê çaremîn jî tê, texsî bi rê dikeve. Urmiye bi qenderê 130 kîlometreyî dûrî Xoyê ye û di dema rêwîtiyê de ji bilî meseleyên malbatê yên her sê rêwiyan, di texsiyê de tu tişt nayê axaftin. Ajokarê ciwan piştî me li navenda Urmiyeyê peya kir, min berê xwe da qada herî qerebalix a bajêr.
Hetanî Meydana Welayetî Faqîh dimeşim. Bazara Dîrokî ya Urmiyeyê jî li vê meydanê ye û cadeyên mezin yên weke Montezerî, Taleqanî, 17 Şahrivar û Îmam jî ji vê noqteyê dest pê dikin. Ji ber wê ev der pir bi tevger e. Dikandar û firoşkar bi telaş dixwazin tiştinan bifiroşin lê gel ji ber buhabûnê mecbûr nemîne destê xwe navêje berîka xwe. Dema li cadeyan digerim gelek jin û xwendekarên servekirî dibînim. Kesên li ber dikanên xwe rûniştine û li ser piyan diaxifin dema van jinan dibînin serê xwe dizîvirînin li wan dinihêrin û dibişirin. Lê yên ku bi hêrs li wan dinihêrin jî ne kêm in.
‘Gel ji rêvebiran gelek kişand’
Bi mamûrekî dewletê ku ji pêkanînên rejimê neraziye re hevdîtin dikim. Behsa dewlemendiya Îranê dike û wiha dibêje: “Îran ji hêla dewlemendiyên sererd û binerd ve di cîhanê de di nava çend welatan de cih digire. Lê welatî hêjar in ji nêza dimirin. Qeyrana aborî li aliyekî, rejîma mollayan ku bi polîtîkayên paşverû jiyana mirovan dîzayn dike li aliyekî. Welatî bêzar bûne. Binihêrin ev cadeya hanê jê re dibêjin Cadeya Danişgehe. Dewlemendên Urmiyeyê li ser vê cadeyê dijîn. Li bajarekî weke Urmiyeyê ku nifûsa wê derdora milyonekê ye, ji bilî welatiyên vê cadeyê hemû welatî feqîr û hêjar in. Hema bêje ev rêje ji sedî 95 e. Li Urmiyeya ku deşteke wê yî fireh heye, axa wê bi bereket e, bi bax û baxçeyên tirî û sêvan navdar e, însan nikarin bi dilekî rihet nanekî bibin malên xwe. Vî gelî ji rêveberên rejimê ku ji bilî têşedayina jiyana mirovan serê wan ji tiştekî din re naşixule gelek kişandiye û hê jî dikişîne. Gel dixwaze kêliyek berî kêliyekê ev biçin.”
Li Urmiyeyê bêdengiyek heye
Ev mamûrê ku ji ber ewlehiyê ez naxwazim navê wî bidim bi xwe jî azerî ye û dibêje li Urmiyeyê azerî û kurd di nava hev de dijîn û her du gel jî bi zimanên hev dizanin. Ez çalakiyan du meh in berdewam dikin dipirsim û wiha dibêje: “Urmiye navenda rêveberiya Eyaleta Azerbaycana Xerbî ye. Gelek zanîngeh jî li vî bajarî hene. Lê weke bajarên eyaleta Kurdistanê ne çalak e. Tenê çend çalakiyên biçûk çêbûn. Sedemên vê yekê jî hene. Ji ber navenda rêveberiyê ye, hemû hêzên çekdar û ne çekdar yên dewletê li vî bajarî hene. Hejmara wan jî pir zêde ye. Pêkûtî pir in û li gelek cade û meydanan bênavber polîs digerin û polîsên bi motor jî li serê cadeyan nobetê digirin. Dîsa êvara bi ser malan de digirin û kesên ji wan bi guman in çalakiyan li dar bixin binçav dikin. Lê ligel vê yekê jî di van rojên dawî de êvaran li taxan hin çalakî hene.”
Ez ne dikarim tumen bistînım ne jî xeta telefonê
Dema li cadeyan digerim weke mamûrê dewletê jî digot li serê cadeyan polîsên ku di destên wan de kaleşnîkof hene û nobetê digirin dibînim. Her wiha li ser hin cadeyên qerebalix polîsên bi motor jî rawestiyane. Ji bo pereyên xwe bikime tumen dikevime çend dikanên sarafan. Lê ji tevan heman bersivê digirim. “Tumen tune”. Dema sedema wê dipirsim jî yek dibêje ku dolarek li derdora 35 hezar tumenî ye û ji ber ev rewş tim diguhere kes naxwaze dolar bi tumen biguherîne. Bêyî ku dolarê li cem min bikime tumen, ji neçarî tumenên ku ji rêwîtiyên min ên Îranê yî berê mane bi îdare xerc dikim. Ji bo xeteke telefonê ya ÎranSel bistînim jî diçime Post Bank’ê. Li Îranê xetên telefonan li Post Bank’ên saziyên dewletê ne tê firotin. Lê li vir jî destevala derdikevim. Piştre li 3 Post Bankên din jî digerim û ji tevan destevala vediqetim. Dema nasnameya min dixwazin, ez pasaporta xwe dirêjî wan dikim, lê bêyî hincet bibêjin an dibêjin “xet tune ye” an jî dibêjin “em xet nadin”. Pirsa min a hînbûna sedemê jî bê bersiv dihêlin.
Di roja sisêyan de ji xebatkarekî otela lê dimînin rica dikim ku bo xetekê bistînim ji min re bibe alîkar. Em bi hev re diçine Post Bank’eke ku xebatkarê otelê nas dikin û radihêjin pasaporta min ji bo xetekê li ser navê min vekin. Lê piştî agahiyên min bar dike li ser hişyariyeke di ekrana kompîturê de li min dizîvire û dibêje ew nikare xet bide. Bi vî awayî baweriya min a ku ez ê karibim xeteke telefonê bistînim bi dawî dibe û derdikevim.
Kesên li bajarên din yên eyaletê têne binçavkirin tînin Urmyeyê
Ji wir vediqetim û careke din li kolanan digerim. Weke Xoy’ê li vir jî li ser gelek dîwaran dirûşm hatine nivîsîn lê ev dirûşm tev hatine reşkirin. Bi çend çavkaniyên min yên din re jî dixwazim hevdîtin bikim lê nikarim xwe bigihînim wan. Ji ber vê yekê jî diçime du muzexaneyên Urmiyeyê ziyaret dikim.
Ji ber navenda rêveberiya Eyaleta Azerbaycana Xerbî ye kesên ji destpêka çalakiyan û heta niha têne binçavkirin tînin Urmiyeyê. Ji Bokan, Mahabad, Salmas, Pîranşar, Serdeşt û hin deverên din tê gotin ku heta niha bi sedan kes anîne Urmiyeyê û li navendên binçavkirinê têne rawestandin. Her wiha kesên li van bajarên din di dema xwepêşandanan de bi giranî birîndar dibin jî li nexweşxaneyên vî bajarî têne tedawî kirin. Piştî gera li vî bajarî berê xwe didime Mahabada ku ligel heta niha di nava du mehan de gelek kesan jiyana xwe ji dest daye û birîndar bûye jî ji kolanan venekişiyaye.
Çavkanî: MA/Abdurrahman Gok
