Ziwan, cuyê merdiman de, altêko tewr muhîm o. Kesayetî bi ziwanê may awan bena. Prosesê awanbîyayîşê kesayetî de ziwan rolêdo pîl kay keno.
Gelo kesayetî çî ya? Her merdim; goreyê xo, der û dorê xo de, şeklê hîskerdiş û bonderbîyayîşê hedîseyan de û mûqabîlî înan de yew tepkî nawneno, no reaksîyon kesayetîya merdiman dano dîyarkerdiş/dîyarkerdene. Kesayetîya merdiman a yewine; genetîkê merdiman ra, yanî bîyayişê may ra, a dîyin zî der û dor û prosesê heyatê merdiman ra yena meydan. Yanî kesayetî; xusûsîyetanî yê tebîîyan û prosesî heyatê merdiman ra yena meydan.
Her şexs, yew taybetîya ey sta. Hetê psîkolojî ra her şexs; merdimêko taybet o. Zaf tay, her merdim, hetê karekterî ra merdîmanê binan ra cîya yo. Her merdim; hem hetê fîzîkî ra, hem zî hetê rûhîyatî ra wayîrê xusûsîyetanê yê taybetan o
Asîmîlasyon; prosesê çîyo ke mîyanê yewna çîyê mîyan de yeno helnayîş/helnayene, manaya xo , eslê xo vînî (vîndî) keno, beno yewna çîydo cîya.
Asîmîlasyon, bedilîyayişê/bedilnayiş û qedinayişê nasnameyî yo. Merdim, bi kultur, ziwan û erjeyanî xo yê bînan esto, bê kultur, ziwan û erjeyanî bînan, yew nişno (nêşkeno) behsê estbîyayişê yew milete biko.
Sîstem, bi polîtîkaya asîmîlasyonê ; şaran, şexsan xo ra gireydano. Armancê polîtîkaya asîmîlasyonê, şaran û şexsan entegreyê sîstemê kerdiş o, dima zî bi politikaya asîmîlasyonî, kesayetîya nê şaran û şexsan dejenere kerdiş o, kîmyaya înan herimnayiş o.
Bi polîtîkaya asîmîlasyonî; hunerê mûhakemeya şexsan û grûban qedîna. Herinda na mûhakeme de, sewbîna hîsîyatî ca gênê. Dişmeney, kin û nefret hakim beno. Na rewşe de, beyntarê merdiman de bawerey nêmanena. Beynanî merdiman de, adeta yew mabedê (tapinaxê) tersayişê virazîyêno. Merdimî, ameyoxê xo ra bawer nêbenê.
Bi politikaya asîmîlasyonî; merdim; bi temam kesayetîya xo ya yê netwîyî ra dûrî keweno. Şexsîyetî; hewza kesayetî ra miqat benê. Merdimo ke probleme ey yo nasnameyî bibo, meseleye ey yê kesayetîye ey zî benê.
Merdim, bi politikaya asîmîlasyonî; ziwanê xo ra, kultur û tarîx û welat û heme erjeyanî xo yê neteweyî ra dûrî kuwenê. Yanê nasname û hewza yê kesayetî ra zî dûrî keweno. Adeta no xusus de kor, lal û estewrin/qisir manene. Taklîdê serdestan xo rê esas gêno. Hewayê serdestan wardeno, roşeno, qalî (qisey) keno, Serdest zî, çende politikaya asîmîlasyonî de serbikewo, ende xo bextîyar veyneno. Na têkilê de, esla heq, edelet seyyewbînaney çin a.
Rasta ey hedefê asîmîlasyonê (helnayiş); şexsîyetê (kesayetîya) merdiman o, erjayeyî cematan û şaran o.
Reyna temelê polîtîkaya asîmîlasyonî de, kulturê şîdet, kîn û nefretî esto. Çunku serdestî; sewbîna miletan, dînan, mezheban, fikran qebul nêkenê. Xo vêşîr yewna miletan û mensubanê sewbîna dînan, mezheban û fikran dişmen veynenê. Polîtîkaya gale û îşgalî esas gênê. Aye ra yew het ra psîkolojîyê şarê xo, herimnayo, yewna het ra zî cîrananê xo zî rehet nêverdanê. Na polîtîkaya asîmîlasyonê, bi zorê dewlete û hetkaranê dewlete ramîyêna. Tirkîya de, esil problemî, na polîtîkaya asîmîlasyonî ra yenê meydan. Meseleya ziwan û nasnameyî çareser bibo, meseleye bînî zî hal bene
Rasta ey, (jey) şaro ke marozê polîtîkaya asîmîlasyonê maneno, ziwanê û kultur û nasname û heme erjayeyanî xo yê mîlîyan (neteweyan) ra şermeyêno, xo ra, welatê xo ra, ziwan û kulturê xo ra hes nêkeno. Kesayetê û pskolojîyê nê şarê herîmîyêno.
Tayê kurdê ma, zilm û zorê dewlete vîyar, hewar û gazinan kenê. La bi ziwanê maya xo qalî nêkenê. Hem behsê bindesteya xo, bindesteya nasnameyê xo kenê, hem zî fek ziwanê serdestan ra verranêdanê. Ma kurdî bi çuwaya zorê bonderê tirkî bîyê. Ma ra qorî merdimî, bi tirkî romanan nusenê. Ma heme, çerxê asîmîlasyonî ra vêrtê. Ma tirkî bizanê, tirkî binusê, na yew kemaney nîya. La ma ganî ziwanê xo zî reyde biwanê û binusê. Ma ganî ziwanê xo esas bigêrê. Hina zaf bi ziwanê xo reyde qalî bikê, binusê û biwanê. Albert Camus vano ke; “welatê merdimê yo heqîqî, ziwanê merdimê yo, ez sîndorê ey de, nobedarey kena.”
Kesayetî û nasnameyê merdiman de, ziwan û kultur; yew cayo zaf muhîm gênê. Eke medim bi ziwan û kulrurê xo, xo îfade nêko, kê nişnî (nêeşkenî) behsê azadey bikê (bikerê).
Gedeyî ke bi ziwanê xerîban yenê bonderkerdiş û perwerdekerdiş, bonderbîyayîş de zorey ancenê. Ganî gedeyî, bi ziwanê may bêrê perwerdekerdiş. Çunku/çunke, bingeyê kesayetîya gedeyan ya heqîqî ziwanê may ser o awan bîya. Gede bi kam ziwanê bêro bonderkerdiş û perwerdekerdiş, bi ay ziwanê pîl beno. Averşîyayîşê fikrî, gireydayeyî ziwanî yo.
Kurdî, ganî na kesayetîya zeyîf û belangaze ra bixelisîyê. No semed ra ganî kurdî; verî wayîrê feylsefe, kultir/çand, ziwan û kesayetîya xo ya esasî bibê. Verî ganî ma kurdî; gedanê xo bonderî kurdkî bikê/bikerê. Gedeyê ma ganî bi kurdkî perwerdeyî veynê. Na nîyna na mana ke, ma gedanê xo bonderê sewbîna ziwanan nêkê. Helbet ma zî û gedeyê ma zî ma bonderî sewbîna ziwanan bibê no çîydo baş o
Ganî ma binê tesîrê kultir û ziwanê serdestan ra bixelisîyê. Ganî ma goreyê xosusîyetanê xo yê esasîyan wayîrê yew kultir û nasnameyî bibê. Eke ma ziwan û kultirê xo rê wayîr vejîyê. Ay wext ma Cîhan de, bi ziwan û kultirê xo yenê naskerdiş û ma binê tesîrê kultirê xerîban ra xelisênê.
Not: Mi nuşteyê xo de, nuşteyê xo yo ke nameyê ey, “Kesayetî û Asîmîlasyon”î ra tikê îstîfade kerdo.
